Læknablaðið - 15.07.2007, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREIN / LÍKNARDRÁP
vandi kom glögglega í ljós í máli 67 ára gamallar
hollenskrar konu árið 1981. Málavextir voru þeir
að hún bað lækninn sinn að hjálpa sér að enda líf
sitt vegna þess að læknisskoðun hafði leitt í ljós
að hún var með krabbamein. Við krufningu kom
hins vegar í ljós að þetta var ekki rétt. Læknir
hennar hafði látið hjá líða að fá álit annars læknis
á ástandi hennar eins og krafist er í hollensku
reglunum um líknardráp. Hann framkvæmdi líkn-
ardráp á henni en var svo dæmdur í 6 mánaða
fangelsi. (2). Að ofan kom í ljós hve stór hluti hol-
lenskra lækna hafði ekki samráð við annan lækni
þegar umræðan og ákvörðunin um líknardráp var
tekin. Sérstaklega átti þetta við urn ótilkynnt til-
felli sem gerir málið enn vafasamara.
Jafnræði til líknardráps
Hvað með jafnræði til líknardráps? Vissir læknar
munu líklega ávallt verða viljugri en aðrir til að
framkvæma líknardráp. Einnig er spurning hvort
ákveðnir sjúklingahópar falli betur undir líkn-
ardrápshugmyndina? A líknardráp betur við
um krabbameinssjúklinga en taugasjúkling með
taugavöðvahrörnun (MND) eða geðsjúkling með
geðklofa? Tilteknir sjúkdómar gætu orðið útund-
an. Petta sýnir enn frekar hve matið er erfitt ef
líknardráp yrði lögleitt.
Forsendur líknardráps
Gott heilbrigðiskerfi er grundvallarforsenda likn-
ardráps. Rökin fyrir líknardrápi reiða sig á það
að heilbrigðiskerfið sé gott, þ.e. að líknardráp sé
örþrifaráð, síðasta úrræðið. Þetta er einnig skoðun
fylgismanna lögleiðingar líknardráps. Líknardráp
á aðeins að vera kostur þegar allt annað þrýtur,
en því miður heyrir það frekar til undantekninga
að gott heilbrigðiskerfi sé til staðar í heiminum.
Margar þjóðir heims búa ekki yfir nógu góðri
læknisþjónustu, heimahlynningu, geðþjónustu eða
líknarmeðferð. Ef líknardráp yrði lögleitt, gæti
skapast þrýstingur til að beita líknardrápi í fátæk-
um löndum eða hverfum, á röngum forsendum.
En góð líknarmeðferð kostar mikinn mannafla
og fjármagn. Fæst lönd standa undir því. I
Bandaríkjunum einum eru yfir 37 milljónir íbúa án
grunnheilbrigðisþjónustu. (4). Slæm læknisfræði og
slæmt heilbrigðiskerfi geta því hæglega ýtt undir
líknardráp. í stað líknardráps ætti frekar að leggja
áherslu á að bæta líknarmeðferð og heintahlynn-
ingu. í raun og veru er líknardráp „lúxusvanda-
mál“ því í flestum löndum heimsins er vöntun á
grunnþjónustu það mikil að líknardráp er ekki
til umræðu. Hafa surnir talað um „ofurmeðferð"
hinna deyjandi í þessu samhengi (14).
Samantekt
Að ofan hef ég tilgreint og útlistað fjölmörg rök
gegn líknardrápi, en í grófum dráttum má flokka
þau í fernt. I fyrsta lagi er það trú margra að það
sé rangt að taka líf undir öllum kringumstæðum.
í öðru lagi að það sé óréttmæt krafa að biðja
aðra manneskju um að laka líf silt; að þá kröfu sé
ekki hægt að leggja á nokkurn mann. Þess utan
samrýmist líknardráp alls ekki grundvallarstarfs-
reglum lækna og hjúkrunarfræðinga og gæti
hæglega truflað meðferðarsambandið. I þriðja lagi
eru „empirísk rök“ þ.e. rök byggð á reynslu. Eg
tel mig hafa sýnt fram á að líknardráp í Hollandi
séu ekki undir nógu góðu eftirliti og bjóði heim
misnotkun, sem líklega eigi sér þar stað. I fjórða
lagi eru rök sem eru skyld þeim þriðju: þó að
líknardráp sé hugsanlega réttlætanlegt í einstaka
tilfellum, þá muni það leiða til misnotkunar vegna
skilaboðanna og þrýstingsins sem kosturinn hefur
í för með sér.
Svar mitt við kröfunni um líknardráp er líkn-
armeðferð, þar sem samræðan við sjúkling skiptir
höfuðmáli. En svo að samræðan skili árangri verð-
ur hún að vera einlæg og opinská, sæmræðuvilji
og samræðuhæfni umönnunaraðilans verður að
vera fyrir hendi. Leiðir það okkur í síðara hluta
greinarinnar.
II. hluti Líknarmeðferd og
mikilvægi samræðunnar
Að mínu mati skiptir líknarmeðferð og aðgangur
sjúklinga að henni höfuðatriði í umræðunni um
líknardráp. Þetta er einnig álit flestra sérfræðinga
sem um þessi mál fjalla (15). En aðeins lítill hluti
deyjandi sjúklinga í Evrópu hefur aðgang að líkn-
armeðferð (14). Almenn nauðsyn er á því að bæta
líknarmeðferð í heiminum.
Krafan um líknardráp tengist náið þeirri
hugsun að ekki sé hægt að veita frekari með-
ferð. Þetta er röng hugsun. Jafnvel þótt ekki sé
hægt að lækna sjúkdóminn er mikið hægt að gera
fyrir sjúklinginn. Hin athafnasama læknisfræði
nútímans er upptekin af lækningum.Tilhneiging er
að áherslan á læknandi þáttinn beri þann líknandi
ofurliði. Líknardráp er því e.t.v. að hluta svar við
skefjalausri tæknihyggju nútímans. Ef tæknihyggj-
an lítur á dauðann nánast eins og sjúkdóm er sú
hugsun vel skiljanleg. En það er vafasamt þegar
tæknin snýst upp í skilyrðislaust boð um að fram-
lengja mannlegt líf með öllum tiltækum ráðum.
Við þessar kringumstæður „slítur raunvísindaleg
og tœknisinnuð læknisfrœði viðfangsefni sitt úr
samhengi við þœtti sem allt árangursríkt og réttlátt
lœknisstarf verður að taka mið af “ (6).
Mikil framþróun hefur átt sér stað í líknarmeð-
548 Læknablaðið 2007/93