Læknablaðið - 15.07.2007, Blaðsíða 23

FRÆÐIGREIN / LÍKNARDRÁP
í fyrsta lagi hefur ekki aðeins orðið mikil aukn-
ing á líknardrápi heldur í öðru lagi líknardrápi án
beiðni sjúklings. Árið 1995 voru líf níu hundruð
manna stytt án beiðni, þ.e. framkvæmt líknardráp
án vilja (non-voluntary), sem er að mínu mati
ekki líknardráp heldur dráp. Var hér yfirleitt um
að ræða einstaklinga sem voru meðvitundarlausir.
Það þýðir að einn af fimm sem líflátnir eru undir
nafninu líknardráp hafa ekki beðið um það. í 40%
þessara tilfella var ekki leitað álits annars læknis
eins og lög gera ráð fyrir. Þetta eru sláandi nið-
urstöður.
Þó að aðeins fáir deyi með aðferðum líkn-
ardráps á hverju ári í Hollandi hefur löggjöfin víð-
ari áhrif og svokölluðu gráu svæðin í kring verða
stór. Er það nátengt fótfesturökunum að ofan.
Árið 1995 voru 3.200 tilfelli líknardráps en ef bætt
er við tilvikum um aðstoðað sjálfsvíg, líknardrápi
án vilja og aukinni verkjalyfjameðferð í þeim til-
gangi að stytta líf þá tvöfaldast þessi tala í 6.500
manns. Ef bætt er við tilvikum þar sem meðferð
er stöðvuð vísvitandi eða ekki hafin gagngert til að
stytta líf þá fer heildartalan upp í 24.500 tilfelli en
líklega eru þau mun fleiri þar sem erfitt er að hafa
yfirsýn yfir þessi mál. Eg held því ekki fram að öll
þessi tilfelli séu líknardráp eða öll framkvæmd á
vafasamömum forsendum. Þess í stað vil ég benda
á að margt styður þá fullyrðingu að Hollendingar
hafi misst fótfestuna í þessum málum, a.m.k. að
einhverju leyti. Þessi mikli fjöldi tilfella hlýtur að
styðja þá skoðun að líknardráp sé ekki ávallt síð-
asta úrræðið eins og því er ætlað að vera, heldur sé
oft gripið til þessa úrræðis of snemma eða jafnvel í
tilvikum þar sem það á ekki við. Skýrslan sýnir því
fram á að jafnvel þótt aðrir meðferðarmöguleikar
séu fyrir hendi þá sé gripið til líknardráps. Þess
má þó geta að samkvæmt nýjustu skýrslum virð-
ist líknardráp vera undir betra eftirliti í Hollandi
en áður.
Að þurfa að rökstyðja það að vilja lifa og
skilaboðin sem felast í kostinum
Lögleiðing líknardráps getur haft í för með sér þá
kröfu á sjúklinginn að hann þurfi að gera það upp
við sig hvort hann vilji lifa, hann þurfi að réttlæta
tilvist sína (13). Það að sjúklingur þurfi að rök-
styðja löngun sína til að lifa er óréttmætt að mínu
mati.
Valkosturinn um líknardráp getur einnig falið
í sér skilaboð og þrýsting um að nýta sér mögu-
leikann. Ef læknir sjúklings segir við sjúkling:
„hefur þú hugleitt líknardráp“? þá felur spurningin
í sér hlaðin skilaboð, jafnvel þó að læknirinn hafi
ekki ætlað að hvetja til líknardráps. Skilaboðin
geta haft mjög truflandi áhrif á sjúkling sem annars
hefði kannski aldrei hugsað út í líknardráp. Líklega
myndu fáir velja líknardráp, en með valkostinum
þyrfti allur hinn stóri hópur deyjandi fólks að að
taka afstöðu með eða á móti lífinu. Jafnvel þó að
sjúklingur ákveði að nýta sér ekki líknardráp getur
hann þurft að fara í gegnum erfitt ákvarðanaferli
vegna valkostsins sem er fyrir hendi.
Eru fleiri kostir nauðsynlega betri?
Stuðningsmenn líknardráps segja að líknardráp
sé aðeins einn kostur eða valmöguleiki. Að mínu
mati er það rangt að halda því fram að fleiri kostir
séu ávallt betri. Vali fylgir ábyrgð og krefst það
yfirvegunar sem getur reynst mjög erfið. Stundum
getur verið verra að hafa fleiri kosti en færri.
Krafan um sjálfræði og valmöguleika getur farið
út í öfgar. Til þess að stunda fullkomið sjálfræði
verður fólk að hafa getuna til að skilja kostina og
geta yfirvegað þá. Hefur deyjandi fólk ávallt þessa
getu? Er það ávallt í nógu góðu ástandi til þess?
Svo er ekki að mínu mati.
íþyngjandi upplifun
Hætt er við því að alvarlega veikt fólk upplifi
sig sem byrði og vilji því létta byrðinni af ætt-
ingjunum, jafnvel líti á dauða sinn sem gjöf
(13). Sjúklingar geta sannarlega verið ættingjum
sínum sálarlega eða fjárhagslega íþyngjandi. En
þrýstingurinn að binda enda á lífið getur verið
bæði ytri sem innri. Ytri þrýstingur frá öðru fólki
sem beinist að sjúklingnum og innri þrýstingur
frá sjúklingnum sjálfum. Sigurður Árnason sér-
fræðingur í krabbameinslækningum segir: „Ef
krabbameinssjúklingnum finnst hann vera sínum
nánustu mikil byrði þá er sú hugsun að farga sér
hvorki óalgeng né óeðlileg. Spurningin er aðeins
hvernig er unnið úr henni. Enginn þeirra sjúklinga,
sem hafa rœtt við mig um að stytta sér aldur, hefur
haldið þeirri ósk til streitu eftir umrœður. Segja má
að þessi hugsun sé hluti af ferli sem mikið veikir
einstaklingar ganga í gegnum en gengur langoftast
yfir. Að grípa inn í þetta ferli og segja já við líkn-
ardrápi er eins og að fara út úr lest á ferð áður
en komið er á áfangastað. “ (2). Auk þessa getur
sjúklingurinn viljað létta byrðinni af lækninum.
Heiðarlegar umræður við sjúklinginn eru því lyk-
ilatriði og verður fjallað nánar um þær í síðari
hluta ritgerðarinnar.
Röng greining
Þá er röng greining á atvikum einnig möguleg.
Þesskonar atvik hljóta að grafa undan traustinu
til lögleiðingar líknardráps. Þessi síðastnefndi
Læknablaðið 2007/93 547