Læknablaðið - 15.07.2007, Blaðsíða 12

FRÆÐIGREINAR / HERSLISMEIN
slagæða, sem leiðir af sér blóðrásartruflanir og
bandvefsaukningu í húð og innri líffærum og vísar
nafn sjúkdómsins, það er herslismein, til þessarar
bandvefsaukningar í húð (2). Óþekkt er hvað
leysir sjúkdóminn úr læðingi.
Útbreiðsla herslismeins í húð er mismikil, en
er mest áberandi á höndum og í andliti (1,2).
Bandvefsaukningar verður einnig vart í innri
líffærum, svo sem í meltingarfærum, stoðkerfi,
lungum, nýrum og hjarta. Pví er birtingarmynd
sjúkdómsins breytileg frá einum sjúklingi til
annars (3). Margt í meingerð herslismeins, sem og
í meðferð, til dæmis sykursterar og ónæmisbælandi
meðferð, getur haft áhrif á kalk- og beinabúskap
sjúklinga með herslismein. Fyrri rannsóknir á
þessu sviði hafa sýnt misvísandi niðurstöður (4-
10).
Beinþynning einkennist af minnkun á bein-
þéttni, það er steinefnamagni í beinvef, og breyt-
ingu á innri uppbyggingu beinvefsins, sem leiðir
til aukinnar áhættu á beinbrotum. Beinþéttni
er mæld sem steinefnainnihald í beinum á flat-
armálseiningu (Bone Mineral Density (BMD)),
en niðurstöðurnar eru gefnar upp annarsvegar í
T-gildum, sem er fjöldi staðalfrávika frá hámarks-
beinþéttni ungra einstaklinga af sama kyni,
og í Z-gildi hinsvegar, sem er frávikið í fjölda
staðalfrávika frá aldurs- og kynbundinni með-
altalsbeinþéttni. Samkvæmt Alþjóðaheilbrigðis-
stofnuninni (WHO) er um beingisnun (osteopenia)
að ræða þegar T-gildið er -1,0 til -2,5, en beinþynn-
ing (osteoporosis) þegar beinþéttnigildið (T-gildi)
er lægra en -2,5(10). Vel þekkt er að langvinnir
bólgusjúkdómar, til dæmis rauðir úlfar (SLE) og
iktsýki (RA), valda svokallaðri fylgibeinþynningu
(secondary osteoporosis). Hinsvegar er óljóst hver
áhrif herslismeins eru á beinbúskapinn.
Stirðleiki og hreyfihömlun meðal sjúklinga
með herslismein er algeng, meðal annars vegna
bandvefsauka í húð ásamt lið- og vöðvaverkjum,
sem hvoru tveggja hefur áhrif á vöðva og bein.
Enn fremur getur fjölvöðvabólga (polymyositis)
verið fylgikvilli við herslismein, sem ásamt
bólguvirkni í innri líffærum kallar á sykurstera
og/eða aðra ónæmisbælandi meðferð, sem hvort
tveggja er vel þekktur orsakavaldur beinþynningar
(12-13). Pá sýna röngtenrannsóknir oft á tíðum
breytingar í stoðkerfi sjúklinga með herslismein,
ekki eingöngu mjúkvefjakalkanir, heldur einnig
beineyðingu í fjærkjúkum fingra og beinþynningu
aðlægt liðum (periarticular osteoporosis) (14), en
allt þetta beinir athyglinni að því að sjúklingar
með herslismein geta verið í aukinni áhættu á
ótímabærri beinþynningu.
Auk ofannefndra stoðkerfisvandamála, geta
ýmsir aðrir þættir haft áhrif á beinumsetningu
536 Læknablaðtð 2007/93
þessa sjúklingahóps. Fyrst er að nefna að herslis-
mein er bólgusjúkdómur og geta frumuboðefni,
t.d. TNF-alfa og IL-6 haft neikvæð áhrif á
beinumsetningu (15). Meltingarfæratruflanir geta
verið hluti af birtingarmynd sjúkdómsins og getur
leitt til frásogstruflana og þannig haft neikvæð
áhrif á kalk- og D-vítamínfrásog frá görn (16).
Einnig hafa rannsóknir sýnt fram á að konur með
herslismein fá oft snemmkomin tíðahvörf sem
einnig hefur neikvæð áhrif á beinhag (7,9).Truflun
á blóðrásarstjórnun er talin geta verið orsök
örmyndunar í innri líffærum herslimeinssjúklinga,
en óvíst er hvort þetta geti haft neikvæð áhrif á
bein. Þá eru sjúklingar með fjölkerfasjúkdóma oft
meðhöndlaðir með lyfjum sem hafa neikvæð áhrif
á beinaumsetningu eins og fyrr greinir frá.
Dual X-ray absorptiometry (DEXA) mæling er
„gullstandard“íbeinþéttnimælingumídag,en þrjár
af sjö fyrri rannsóknum á beinþéttni sjúklinga með
herslimein notuðu eldri mælingaaðferðir (5-7). Ein
þeirra studdist við Single Photon Absorptiometry
(SPA) og tvær Dual Photon Absorptiometry
(DPA).Tvær þessara rannsókna (5-6) sýndu fram
á lægri beinþéttni sjúklinga með herslismein, en
sú þriðja sýndi ekki marktækan mun á beinþéttni
sjúklinga með herslismein og viðmiða. Hinsvegar
framkvæmdu Di Munno og félagar DPA mælingu
á framhandlegg og höfðu til samanburðar DEXA
mælingu hjá 43 konum með herslismein, jafnframt
sem þeir könnuðu kalsíumbúskap þeirra (8).
Niðurstöður þeirra sýndu að sjúklingar með
herslismein höfðu marktækt lægri beinþéttni og
tengdist beinþéttnin alvarleika herslismeinsins.
Mjúkpartakölkun hafði hinsvegar ekki áhrif
á beinþéttni og reyndist kalkbúskapur vera
eðlilegur. Önnur rannsókn sem einnig notaðist
við DEXA aðferð hjá 47 konum með herslismein
(9), sýndi að sjúklingarnir höfðu lægri beinþéttni
samanborið við heilbrigð viðmið. Beinþéttnigildin
virtust einnig tengjast alvarleika sjúkdómsins.
Rannsókn Carbone og félaga á 15 konum (10),
styður einnig tengsl á milli herslismeins og
beinþynningar. Rannsókn Neuman og félaga (4)
sýndi hinsvegar aðrar niðurstöður en fyrrnefndar
tvær rannsóknir. Þeir rannsökuðu 30 konur og
reyndist eingöngu ein þeirra hafa beinþynningu,
en 11 beingisnun og þeir fundu ekki tengsl á milli
alvarleika sjúkdómsins og beinþéttni.
I samantekt sýna tvær eða jafnvel þrjár rann-
sóknir að konur með herslismein geta haft lægri
beinþéttni en heilbrigðar jafnöldrur. Hinsvegar
er þýði allra rannsóknanna sérvalið og býður því
upp á bjögun. Engin rannsóknanna kannaði bein-
umsetningu með beinvísum. Því er áhugavert að
kanna kalk- og beinabúskap íslenska sjúklinga-
þýðisins með herslismein.
J