Læknablaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 35

FRÆÐIGREINAR
LÆKNINGAR OG SAGA
Samvaxnir
tvíburar á íslandi
Ágrip
Valgarður
Egilsson
meinafræöingur
Hannes
Petersen
háls-, nef- og eyrnalæknir
hpet@hi.is
Samvaxnir tvíburar eru sjaldgæfir. Hér verður sagt
frá nokkrum dæmum um samvöxt tvíbura fæddra
á íslandi; um fem pör mega heimildir kallast
ótvíræðar; sterkar líkur benda til hins fimmta. Öll
þessi fimm dæmi em um samvöxt á búk. Vel þekkt
er frá 19. öld dæmið um síamíska tvíbura sem
samvaxnir voru á búk. Þekkt eru annars konar
form af samvexti fóstra; ekki verður um það fjallað
hér að sinni, og er enda ekki viðfangsefni þessarar
rannsóknar.
Meðal spendýra er ekki óalgengt að fæðist
tvíhöfða afkvæmi, og vilja sumir hafa slíkt í sama
flokki og samvöxt á búk. Gildir hið sama þar um;
það verður ekki viðfangsefni þessarar greinar.
Hér verður einungis skýrt frá ofangreindum fimm
dæmurn um fóstur samvaxin á búk.
VE fór yfir íslenskar heimildir; HP ritaði
seinni hluta greinarinnar, almenna umræðu um
samvaxna tvíbura.
Augljóst er að ofangreind heimildaleit útilok-
ar ekki að fleiri dæmi hafi komið upp í sögu
þjóðarinnar, enda einnig mögulegt að höfundi
hafi sést yfir eitthvað. En ekki verður frekar leitað
í heimildum að sinni.
Verða nú skoðaðar frásagnir annála og annarra
heimilda urn samvaxna tvíbura á íslandi og eru
orðréttar ívitnanir skáletraðar.
1.
Kjósarannáll 1673: Þetta vor fæddi gipt kona í Útey
í Grímsnesi 2 meybörn andvana, samanfost frá höfði
ofan að nafla.
Hestsannáll 1673: / Grímsnesi fæddi kona börn tvö
á brjóstunum samföst, andvana. Konan varð eptir eðli
heil.
Fitjaannáll segir þetta hafa verið á Rangárvöllum.
Eyrarannáll 1673: Fyrir austan fæddi ein kona tvö
börn; voru samföst á bökunum.
Heimildir
Heimildir um efnið eru fyrst og fremst annálar
ritaðir gegnum aldir hérlendis. Stuðst er við útgáfu
Hins íslenzka bókmenntafélags sem prentuð var í
Reykjavík; kom hið fyrsta hefti út 1922 og teygðist
útgáfan marga áratugi. Hannes Þorsteinsson
ritstjóri bjó undir prentun þau handrit annálanna
sem fyrst komu út.1 Hinir gömlu annálar ná sumir
langleiðina út 18. öldina.
Farið var yfir ritaðan texta ofangreindra annála
og er getið þar um tvö dæmi samvaxinna tvíbura.
Annáll 19. aldar nær frá 1800 og er verk séra
Péturs Guðmundssonar sem lengi var prestur
Miðgarðaprestakalls í Grímsey.2 Getur séra Pétur
um hið þriðja dæmi.
Hið fjórða dæmi var þekkt frá því kringum
aldamótin 1900.
Loks er að geta þess að dr. phil. Einar Gunnar
Pétursson á Stofnun Áma Magnússonar í íslensk-
um fræðum, benti undirrituðum á að í gömlu
handriti (frá því í kringum 1700) er vísbending
um samvaxna tvíbura3 og til vitnis er þar færð
ævagömul vísa (sjá að neðan).
2.
Hrafnagilsannáll 1745: / Jan. fæddust tvö börn á
Kerhóli í Möðruvallasókn, samföst eður einn líkami
frá viðbeini og ofan fyrir nafla. Sáust tveir naflarnir
og geirvörtur utar og ofar en almennilega. Þetta voru
kvenbörn, skírð Guðrúnar. Bæði grétu undir eins, sváfu
undir eins, lifðu ellefu vikur, dóu nærri því á sömu
stund. (Hér er átt við Möðruvelli í Eyjafirði, ekki
Möðruvelli í Hörgárdal. Innsk. VE)
íslands árbók 1745: Vorið um fardaga fæddust á
Kerhóli í Eyjafirði 2 meybörn samföst á brjóstunum
og so sem einn búkur allt ofan að nafla, hlutu skírn
og voru bæði nefnd Guðrún. Lifðu skepnur þessar
fram í Julii-mánuð um alþingistíma.
Grímsstaðaannáll 1745. Börn tvöfæddust, samföst á
kviðnum, fyrir norðan; voru bæði stúlkubörn, lifðu ekki
lengi, deyðu bæði undireins.
Höskuldsstaðaannáll 1747: / Eyjafirði í Möðru-
vallasókn fæddi gift barnakona tvíbura-meybörn,
samanföst á kvið og bringu. Voru svo sem tvær síður
LÆKNAblaðið 2009/95 847