Læknablaðið - 15.07.2013, Blaðsíða 50

Pistlar frá formönnum sérgreinafélaga og
undirdeilda Læknafélags íslands og Reykjavíkur
Krabbameins-
lækningar á íslandi
Agnes
Smáradóttir
formaður Félag íslenskra
krabbameinslækna
Krabbameinslækningar á íslandi eru ung
sérgrein. Fyrstu sérhæfðu krabbameins-
læknarnir hófu störf á Islandi á árunum
1977-78. Félag íslenskra krabbameins-
lækna var stofnað árið 1983. A heimasíðu
Læknafélags íslands eru 22 læknar skráðir
með krabbameinslækningar sem sérgrein.
Flelmingur þeirra starfar á Landspítal-
anum. Þar eru tvær sérhæfðar deildir sem
sjá um meðferð krabbameinssjúklinga,
Lyflækningar krabbameina og Geislameð-
ferðardeild. A legudeildinni eru 14 rúm en
meginhluti meðferðarinnar fer fram á dag-
og göngudeild þar sem árið 2012 voru um
14.300 komur, auk þess voru 11.000 komur
á Geislameðferðardeild. Á Akureyri er
starfrækt dag- og göngudeild sem sinnir
flestum sem greinast með krabbamein á
Norðausturlandi. Á Heilbrigðisstofnun
Suðurnesja er starfandi krabbameinslækn-
ir en þar er lítil göngudeild þar sem 5-10
sjúklingar fá lyfjameðferð í viku hverri.
Á íslandi greinast um 1430 manns með
krabbamein árlega. Sumir eru meðhöndl-
aðir hjá skurðlæknum eingöngu. Aðrir
koma til krabbameinslækna í lyf- og/eða
geislameðferð. Þá sinna sérhæfðir kven-
sjúkdómalæknar skurð- og krabbameins-
lyfjameðferð á krabbameini í kynfærum
kvenna.
Miklar breytingar hafa orðið á
krabbameinslækningum á síðastliðnum
áratugum. Á fyrstu árunum voru með-
ferðarúrræði fá og lyfjameðferð þung fyrir
sjúklinga sem voru oft kvaldir af auka-
verkunum sem stundum háðu þeim árum
saman. Síðan þróuðust aðferðir, ný frumu-
drepandi lyf komu á markað og bylting
varð þegar lyfjum fjölgaði sem gerði það
mögulegt að draga úr og fyrirbyggja
aukaverkanir krabbameinslyfja. Á síðustu
árum hafa síðan orðið miklar breytingar
í meðhöndlun krabbameina. Með aukinni
þekkingu á undirliggjandi orsökum þess-
ara sjúkdóma hafa ný lyf komið á markað
sem hafa sérhæfða verkun á vaxtarferla í
illkynja frumum. Vefjagreining meinanna
er orðin mun flóknari og mikilvægt er
nú að greina hinar ýmsu stökkbreytingar
í frumum æxlanna. Ný lyf sem virkja
ónæmiskerfið gegn illkynja frumum eru
komin á markað og bólusetning gegn sum-
um krabbameinum virðist á næsta leiti.
Lífslíkur þeirra sem greinast með
krabbamein hafa tvöfaldast frá því að
Krabbameinsskrá hóf skipulagða skrán-
ingu 1954. Á því eru ýmsar skýringar, svo
sem almennt heilbrigði, krabbamein grein-
ist yfirleitt fyrr og aðgengi að meðferð er
með því betra sem þekkist. Á meðan aðrar
þjóðir hafa þurft að setja í reglugerðir hve
langur tími má líða frá greiningu þar til
meðferð hefst (til dæmis tveir mánuðir í
Bretlandi) hefur slíkt ekki reynst nauðsyn-
legt hér þar sem flestir sem greinast með
krabbamein og er vísað til krabbameins-
læknis fá tíma að jafnaði innan 2ja vikna.
Blikur eru hinsvegar á lofti þar sem
krabbameinslæknum er starfa á Land-
spítala fer fækkandi.
Aðgengi að nýjum lyfjum hefur verið
takmarkað. Gríðarlegur lyfjakostnaður er
alþjóðlegt vandamál og það er ábyrgð okk-
ar að nota ný lyf með varúð og í samræmi
við viðurkenndar alþjóðlegar klínískar
leiðbeiningar. Yfirvöld hafa viljað bera
sig saman við Bretland í þeim málum en
einnig er litið til Norðurlanda varðandi
notkun nýrra krabbameinslyfja á íslandi.
Krabbamein er í raun fjölmargir flóknir
sjúkdómar. Hjá sumum krabbameinum
er orsök vel þekkt en hjá öðrum minna.
Á undanförnum áratugum hefur geisað
faraldur krabbameina þar sem meginorsök
er reykingar. Mjög góður árangur hefur
náðst í tóbaksvörnum, þá fyrst og fremst í
að draga úr sígarettureykingum. Erum við
jafnvel farin að sjá nú 2013 að tíðni lungna-
krabbameins virðist hafa náð hámarki.
Hinsvegar eru blikur á lofti með stórfelldri
aukningu á notkun íslensks neftóbaks í
munni íslenskra ungmenna. Vissulega
hafa engar rannsóknir verið gerðar á ís-
landi en undirliggjandi orsakir krabba-
meina sem tengjast tóbaki eru vel þekktar
vegna langvarandi ertingar, bólguástands
og frumubreytinga sem verða vegna þeirra
mörgu krabbameinsvaldandi efna sem
eru í tóbaki, en sjáanleg aukning á tíðni
krabbameina kemur ekki fram fyrr en
áratugum síðar. Það er því rík ástæða til
að sporna við hverskyns tóbaksnotkun hjá
æsku landsins.
Félag íslenskra krabbameinslækna er
fámennt félag en að jafnaði hafa verið
haldnir aðalfundir árlega. Haldin hafa
verið málþing í samvinnu við önnur sér-
greinafélög um nýjungar í greiningu og
meðferð en miklar framfarir eru einnig á
sviðum skurðlækninga, myndgreininga,
meinafræði og annarra sérgreina lyflækn-
inga, svo sem lungnalækninga þar sem
má nefna notkun berkjuómsjár. Verkefnin
framundan eru mörg og spennandi. Von
mín er að við getum haldið áfram að
þróa krabbameinslækningar á Islandi í
samræmi við það sem best gerist í löndum
í kringum okkur og viðhaldið þannig
okkar góða árangri í meðhöndlun þessara
sjúkdóma.
Heimildir
Krabbameinsskrá
Læknatalið
Starfsemi Landspítala í tölum
Þakkir
Sigurður Ámason krabbameinslæknir
370 LÆKNAblaðið 2013/99