Þjóðlíf - 01.02.1988, Blaðsíða 57

UPPELDI
Glaðbeittir krakkar. Séreinkenni íslensks þjóðfélags er að börn taki snemma ábyrgð á sér og sínu lífi. (Mynd Björn Haraldsson)
Börn hraðans
Rekið er á eftir börnum að fullorðnast með ýmsum hætti. Efasemdir
um slíkar uppeldisaðferðir eru vaxandi og hefur bandaríski sálfræð-
ingurinn David Elkind fjallað um þetta efni í bók. Fullorðnir demba
heimi sínum yfir börnin, en þau hafa hins vegar meiri þörf fyrir
nærveru fullorðinna en skipulagsgáfu þeirra.
Mannskepnan er þannig af guði gerð, að
hún eins og aðrar skepnur, getur gripið til
varaforða ef hún er í hættu stödd og brugðist
við álagi sem annars væri henni um megn.
Ýmislegt í nútímaþjóðfélagsháttum skapar
álag hjá fólki, oft án þess að það geri sér jjað
fyllilega ljóst. Sumir hafa tamið sér að lifa
undir stöðugu álagi. Það er þetta sem við í
daglegu tali köllum stress. En það er ekki
nóg með að við fullorðna fólkið séum stress-
uð, heldur bendir margt til að við séum að
ala upp kynslóð stressaðra barna.
Bandarískur sálfræðingur, David Elkind
að nafni, varar íbók sinni Barn hraðans (The
Hurried Child) við því að reka á eftir börn-
um að fullorðnast. Þótt bókin sé ekki ný
(skrifuð 1981) sýnist mér efni hennar engan
veginn úrelt og býður í grun að sumt af því
eigi ekki síður erindi til íslenskra uppalenda
en bandarískra. Ég vil því í þessu greinar-
korni leitast við að kynna nokkrar hugmynd-
ir hennar. Ég mun einnig styðjast við grein
eftir sama höfund í tímaritinu The Education
Digest (frá 1987).
Hugmyndir manna um eðli barnsins,
barnæskuna. hafa verið breytilegar í tímans
rás og litast af ríkjandi skoðunum á pólitík og
trúmálum hverju sinni. Hugmyndir nútím-
ans, sem sagðar eru vísindalegar, eru litlu
áreiðanlegri. Nútíma uppalendur ganga út
frá því að barnið eigi auðvelt með að læra og
aðlagast nýjum aðstæðum. Elkind telur að
þessar hugmyndir séu e.t.v. til komnar
vegna einföldunar á ýmsu því sem rannsókn-
ir á þjóðfræði og þjóðháttafræði hafa fært
okkur. En rannsóknir þessara fræðigreina
sýna svo ekki verður um villst að afstaða til
barna er ólík í mismunandi menningarsam-
félögum og hlutverk breytilegt.
57