Þjóðlíf - 01.02.1988, Blaðsíða 58

UPPELDI
Rauöi þráöurinn í hugmyndum síðari ára
er að barnið sé frá unga aldri fært um að læra
flókna hluti, að það sé mótanlegt og síðast en
ekki síst að barnæskan sé mikilvægur undir-
búningur fyrir lífið. Pessar hugmyndir voru
gripnar á lofti af þeim sem vildu bæta stöðu
þeirra barna sem búa við bág uppeldisskil-
yrði og víða voru ráðstafanir gerðar til að
hefja fyrr undirbúning fyrir skólagöngu.
Breyttar áherslur síðustu ára hafa líka
sumsstaðar skilað sér í aukinni virðingu fyrir
byrjendakennslu. Og það er ekki síst vegna
þessara hugmynda sem metnaðarfullir for-
eldrar keyra börn sín í gegnum alls konar
viðbótarnámsefni, hvort sem það heitir tölv-
ur, tónlist eða dans.
Eru börn mótanleg?
Börn eiga auðveldara með að aðlagast
breyttum þjóðfélagsaðstæðum af því þau eru
að byrja frá grunni. Fullorðnir þurfa að
meta, endurmeta, rífa niður og byggja nýtt.
Það er ekki þar með sagt að börnum veitist
létt að aðlagast breytingum á eigin lífi. Út frá
sjónarhorni barns er það sem fullorðnir sjá
sem breytingar, ekki breyting, heldur það
sem er. Barnið tekur veröldina sem það býr í
sem sjálfsagða og það að hún hafi verið öðru-
vísi og sé breytanleg er uppgötvum fyrir það.
Slíkar uppgötvanir eru ekki alltaf átaka- eða
sársaukalausar. Börnum líður best við stöð-
ugleika, öryggi og festu. Fullorðnir (sumir,
ekki allir) njóta aftur á móti tilbreytingar í
ríkum mæli og sækjast eftir ævintýrum. Börn
eiga erfiðara en fullorðnir með að sætta sig
við og aðlagast breytingum innan eigin fjöl-
skyldu, þveröfugt við það sem trúin á aðlög-
unarhæfni barna gerir ráð fyrir.
Kjarnafjölskyldan móðir, faðir. börn er á
undanhaldi og því verða mörg börn á einni
barnsævi að samsama sig mörgunt útgáfum
af eigin fjölskyldu sem hver um sig færir því
breytt hlutverk. Auk þessa verður samfélag-
ið sem við búum í stöðugt flóknara. Allt
þetta gerir auknar kröfur til barna.
David Elkind rekur í bók sinni hvernig
ýmsir þættir í umhverfi barns reka stöðugt á
eftir því að fullorðnast.
Foreldrar reka á eftir börnum sínum af
ýmsum ástæðum. Flestir þekkja dæmi um
menntaða, meðvitaða foreldra sem telja að
þau leggi bestan grunn að menntun barna
sinna með því að láta þau læra 3, 4 og 5 ára
það sem þau myndu ella læra í 6 og 7 ára
bekk í grunnskóla. Aðrir foreldrar vilja sjá
eigin frantadrauma rætast með því að gera
barnið að snillingnum sem þau urðu ekki.
Enn aðrir foreldrar vilja hafa barnið fyrir
félaga og trúa því fyrir öllum sínum áhyggj-
um.
En það eru ekki bara foreldrar sem reka á
eftir börnum að verða fullorðin. Fjölmiðlar
eiga ekki síður stóran hlut að máli, einkum
sjónvarp, kvikmyndir og myndbönd. Eftir
tilkomu þessara voldugu fjölmiðla meðtaka
börn ekki lengur heiminn í smáskömmtum
undir leiðsögn fullorðinna, heldur dembist
hann yfir þau stjórnlaust, tilviljunarkennt og
án nokkurs röklegs samhengis við þá veröld
sem þau lifa í. Börn eiga því oft erfitt með að
greina hvað er tilbúningur, ýkjur eða raun-
veruleiki. Sú mynd sem er haldið að börnum
í fjölmiðlum (ekki síst auglýsingum) um
hvernig börn séu og eigi að vera er einnig oft
á þann veg að þeim finnst þau sjálf barnaleg,
óreynd og lítilmótleg.
Otrúlega margir hagsmunaaðilar sjá í
börnum hinn fullkomna neytanda og færa
sér í nyt reynsluleysi þeirra og hversu mótan-
leg þau eru. „Góður neytandi" er sá sem
stöðugt er hægt að skapa hjá nýjar „brýnar"
þarfir. Sú neysla sem af þessu hlýst er ekki öll
jafn holl fyrir börnin, og skapar aukið álag.
Pannig hefur hugmynd nútímans um að
börn séu mótanleg, gert þau að auðveiddri
bráð óprúttinna afla. Samtímis hafa þessar
hugmyndir um aðlögunarhæfni þeirra leitt til
þess að ekki er skeytt um öryggi þeirra sem
skyldi og þörf þeirra fyrir festu.
Og þó börn eigi í sjálfu sér auðvelt með að
læra, er ekki þar með sagt að þau hafi gott af
að læra hvað sem er. Elkind telur að foreldr-
ar geri börnum óleik ef þeir skipuleggja tíma
þeirra um of, því með því að hindra þau í að
stýra eigin leikjum, sé frá þeim tekin þeirra
besta aðferð til að þroskast út frá eigin for-
sendum. Samkvæmt þessu hafa börn meiri
þörf fyrir nærveru fullorðinna en skipulags-
gáfu þeirra.
✓
Hvað um Island?
Elkind skrifar út frá bandarískum aðstæð-
um, sem eru afar margvíslegar. Margt sem
hann víkur að gæti ekkert síður átt við Is-
land. En þá er ótalið það sem er séreinkenni
íslensks uppeldis, en það er krafan um að
börn taki snemma ábyrgð á sér og sínu lífi.
Pessi krafa er að einhverju leyti tilkomin
vegna hefða sent voru við lýði í gamla
bændasamfélaginu en hefur viðhaldist vegna
þess að íslenskir foreldrar vinna meira og
lengur frá börnum sínum en þekkist annars
staðar á byggðu bóli. Auk þess er skóladag-
urinn og skólaárið styttra hér en í löndum
sem við viljum bera okkur saman við.
íslensk börn þurfa mörg frá unga aldri að
vakna sjálf, finna sér föt til að klæðast, hafa
til handa sér mat, sjá um mætingu í skóla og
jafnvel ráða útivistar- og háttatíma að veru-
legu leyti. Pegar barn hefur lært að bera
ábyrgð á öllu þessu árum saman er það á
fárra færi að hafa áhrif á hegðun þess ef það
kæmi á daginn að einhverjum fyndist ekki
allt sem skyldi. Ekki frekar en við getum fært
tímann til baka eins og klukku.
Það er m.a. vegna þessa sem unglinga-
vandamálin svokölluðu verða mörgum for-
eldrum svo þung í skauti. Það er nefnilega
engan veginn víst að þótt barninu okkar hafi
tekist bærilega að bera ábyrgð á sér frá 8-12
ára. að því veitist jafn létt að halda í horfinu í
umhleypingasamri tíð unglingsáranna.
Bergþóra Gísladóttir
sérkennslufuiltrúi
58