Þjóðlíf - 01.02.1988, Blaðsíða 63

VIÐSKIPTI OG FJÁRMÁL
Japan sækir fram
Bandaríkjamenn hafa misst forystuna í
efnahagsþróuninni. Hagfræðin reynist
lítilsmegnug ein og sér.
Áhættufjármagnsfyrirtæki setja ekki
fjármagn í hátækniiðnað. Vestur-
Þýskaland og Norðurlönd standa skár
að vígi en önnur vesturlönd.
helmingur. Við erum því farin að tala um
frekar lág hlutföll og upphæðir þegar miðað
er við nágrannalöndin.
í vöruflokknum aðrar iðnaðarvörur eru
um 75 % vörur sem tengjast fiskiðnaðinum
beint, og seljast meðal annars vegna þess
orðs sem af okkur fer og þeirrar reynslu sem
við búum yfir sem fiskveiðiþjóð. Pannig eru
vélar og tæki til fiskiðnaðar, tölvustýrðar
vogir og handfærarúllur, fiskinet alls konar
ásamt plastkössum og körum til fiskiðnaðar-
ins stærstu vöruflokkarnir í þessum útflutn-
ingi.
Þau 25 % sem eftir standa eru að verðmæti
rúmlega 200 milljóna króna, eða ekki nema
um 0,5 % af heildarútflutningi okkar.
Þetta eru vörur sem gætu verið frá hvaða
Vestur-Evrópska landi sem væri. Þær eru
framleiddar í þeim hluta íslensks iðnaðar
sem ekki styður sig við sjávarútveginn á
neinn hátt. Þessi útflutningur skiptir miklu
máli fyrir þau fyrirtæki sem að honum
standa, en hann hefur lítil áhrif á heildina. í
fæstum tilfellum er um „frjóanga" að ræða -
vöruútflutning sem innan skamms vex með
hröðum skrefum. Fremur ber að líta á þenn-
an hluta útflutningsins sem viðbótargetu
framleiðslufyrirtækjanna, sem eru með sinn
aðal markað innanlands. Aftur á móti hafa
vörur tengdar sjávarútvegi mikla vaxtar-
möguleika. Enda sýnir það sig að þar hefur
vöxturinn orðið undanfarin ár.
Það er því ljóst að við eigum þó nokkuð
langt í land með að geta farið að kalla okkur
iðnaðarþjóð, í evrópskum skilningi þess
orðs.
Niðurstaðan er þó ekki eins svört og ofan-
ritaðar tölur gefa til kynna, og kemur þar
tvennt til.
{ fyrsta lagi hefur framleiðsluiðnaður inn-
anlands staðist aukna samkeppni frá inn-
flutningi með aðdáunarverðum hætti. Þann-
ig eru fyrirtæki í matvæla-, húsgagna-, prent-
og efnaiðnaði nokkuð vel stödd bæði hvað
varðar vélvæðingu og vöruþróun miðað við
þann þrönga stakk sem þeim er sniðinn af
innanlandsmarkaði.
í öðru lagi er sjávarútvegur ekki einhæf
frumvinnslugrein í sama skilningi og banana-
og kaffirækt þriðjaheims landanna. Veiðar
og vinnsla eru orðnar háþróaðar tæknilega
séð. Fiskur og fiskafurðir fara á mjög marga
markaði, sem hafa sín séreinkenni og eru oft
á tíðum óháðir hvor öðrum.
Fjölbreytni útflutnings er markmið sem
hefur náðst, en ekki vegna þess að iðnaður
hafi komið til viðbótar frumvinnslunni.
Heldur vegna þess að frumvinnslan er orðin
iðnvædd.
Ásgeir Júlíusson.
(Höfundur greinarinnar skrifar magistersrit-
gerð sína við Verslunarháskólann í Kaup-
mannahöfn um útflutningsverslun. Hann
vinnur nú hjá Iðntœknistofnun).
Efnahagssérfræðingar Evrópubandalags-
ins spáðu með miklum fyrirvara í efnahags-
spá sinni sem birt var í byrjun október, að
hagvöxtur í bandalagsríkjunum yrði ekki
meiri en 2% á þessu ári og myndi ekki draga
verulega úr atvinnuleysi sem nú er um 12%
því um 20 milljónir eru atvinnulausar í
Evrópubandalagsríkjunum. Þetta var fyrir
verðhrunið og jafnvel þá vöruðu höfundarn-
ir við því að þessi spá væri e.t.v. of bjartsýn,
hafandi í huga hættuna á nýju falli dollarans
og auknum verndartollum á alþjóðamörk-
uðum.
í dag óttast hagfræðingar Evrópubanda-
lagsins eins og hagfræðingar OECD, að
verðhrunið geti leitt til djúptæks samdráttar
ef ekki verði gripið til sérstakra aðgerða til
að vega á móti áhrifum verðhrunsins á
neyslu og fjárfestingar. Þess vegna dusta
menn þessa dagana rykið af gömlum áætlun-
um um sameiginlegar þensluaðgerðir ríkja
bandalagsins, áætlunum sem gera ráð fyrir
að fjárfestingar verði auknar á fyrirfram
völdum sviðum, í grunngerð eða „infrasturc-
ture“ efnahagslífsins og sem gera ráð fyrir
neysluhvetjandi aðgerðum. Hefðbundin
stefna keynesismans, hins blandaða hagkerf-
is, að stemma stigu við samdrætti í efnahags-
lífinu með þensluaðgeðum í einu landi eru í
dag úreltar vegna þess að utanríkisviðskipti
eru nú mun umfangsmeiri en fyrir nokkrum
áratugum. Aðgerðir verða því að vera sam-
eiginlegar ef þær eiga ekki að renna út í
sandinn. Aukin vitund um nauðsyn sameig-
inlegra þensluaðgerða á þó auðvitað erfitt
uppdráttar nú um stundir meðan markaðs-
og frjálshyggja er ríkjandi hugmyndafræði
vestrænna ríkisstjórna.
Velgengni Japana og
ójafnvægið á
verðbréfamörkuðunum
Ójafnvægið á verðbréfamörkuðunum
stafar af sveiflum í tiltrú á styrk bandarískra
fyrirtækja samanborið við evrópsk og eink-
um japönsk fyrirtæki. Þessi óvissa mun ríkja
þar til nýr efnahagslegur leiðtogi hefur tryggt
sig í sessi og allt bendir til þess að Japanir
muni taka yfir þetta hlutverk. Ástæðan er sú
að Japanir færa sér mun hraðar í nyt hina
nýju upplýsinga- og sjálfvirknitækni en
keppinautar þeirra. Skýringanna er að leita í
samspili félagslegra og efnahagslegra þátta.
Það er einmitt vegna þess hversu þróunin er í
eðli sínu samfélagsleg sem hagfræðin er nú á
dögum svo lítilsmegnug.
I ljósi ójafnvægisins er því afar lærdóms-
ríkt að skoða megin ástæður velgengni Jap-
ana og spá í hvernig Bandaríkjamönnum og
Evrópubúum mun farnast í aðlögun sinni að
hinni nýju tækni og möguleikum hennar.
Segja má að megin einkenni hinnar nýju
tækni sé, 1) hámarks hagnýting upplýsinga-
tækninnar; 2) mikill hreyfanleiki í fram-
leiðslu og markaðssetningu og; 3) kerfis-
bundin samþættun hönnunar, rannsókna- og
þróunarstarfsemi og markaðssetningar þar
sem upplýsingatæknin eru nýtt til hins
ítrasta.
Helstu ástæður þess að Japanir hagnýta
sér hina nýju tækni miklu hraðar en sam-
keppnislöndin eru vafalaust þessar: í fyrsta
lagi höfðu þeir þegar á sjötta og sjöunda
áratugnum tekið í sína þjónustu svokallaða
lárétta stjórnun sem ólíkt hinum ríkjandi
63