Þjóðlíf - 01.05.1991, Blaðsíða 5

STUNDIN
NÚLL!
— Við verðum menningarleg
höfuðborg Evrópu! Um bjart-
sýni og þunglyndi í Weimar, Lei-
pzig og Dresden og stuttu tísk-
una í Prag—.Tíðindamaður
Þjóðlífs, Einar Heimisson, fang-
ar augnablikið og skoðar spegla
sögunnar í „nýju“ borgunum í
Austur-Evrópu dagana kringum
1. maí.......... 23
LÍFFÆRI TIL
SÖLU
Ólafur Ingólfsson líffræðingur
segir frá óhugnanlegri verslun
með líffæri víða um heim. Vax-
andi eftirspurn hefur skapað
svartan markað þar sem líffæri
ganga kaupum og sölum. Síð-
ustu ár hefur komist upp um
meiri háttar glæpastarfsemi
vegna þjófnaðar á líffærum.
Sagt frá fátækiingi í Venesúela:
„Augunum var stolið úr mér“
.................. 51
þjóðfélagsmál mmm^^^mm
Líffæri ganga kaupum og sölum. 48
Augunum var stolið úr mér.. 50
VIÐSKIPTI
Smáfréttir ..................... 52
náttúra/vísindi mmm^^mmmm
Verður regnskógunum bjargað?..... 54
Ósonþurrðin eykur tíðni
krabbameins...................... 55
Nikótíntyggjó virkar einungis
án kaffis........................ 55
Varnaraðferð hríðskotabjöllunnar
500 skot á sekúndu .............. 56
Ellihrumur alheimur ............. 56
Kastið saltstauknum!............. 57
ÝMISLEGT
Krossgáta ....................... 62
Stöðugleika fórnað
Fyrstu aðgerðir ríkisstjórnarinnar í efnahagsmálum grafa undan stöðugleikanum sem þjóðin
hafði skapað á síðustu árum.
Ríkisstjórnin rökstuddi vaxtahækkanirnar með því að það þyrfti að slá á þenslu og bæta stöðu
ríkissjóðs. Vaxtahækkanirnar væru nauðsynlegar til þess að halda við stöðugleikanum. í
umfiöllun Þjóðlífs að þessu sinni eru hins vegar færð gild rök fyrir því að afleiðingarnar verði
allt aðrar. Aðgerðirnar leiða til kostnaðarverðbólgu, ríkissjóður mun tapa og það sem verst
er; stöðugleikanum er fórnað, verðbólgan er laus úr böndunum.
Flestir töldu eðlilegt að ríkisstjórnin reyndi að draga úr halla ríkissjóðs. Þannig má segja að
almennur stuðningur hafi verið við niðurskurð útg jalda og reyndar þótti mörgum ekki nóg að
gert í þeim efnum. Meira að segja hefði almenningur skilið að það þyrfti að hækka lítils háttar
vexti á spariskírteinum ríkissjóðs. En það geta fáir sætt sig við svona miklar hækkanir og að
því er virðist skilningssljóar ákvarðanir sem skerða hag flestra heimila og fyrirtækja í
landinu.
Afleiðingar vaxtahækkana húsnæðisstjórnarlána sem tekin voru bæði í húsnæðiskerfinu
sem gilti frá 1984 til 1986 og í 1986-kerfinu eru á sömu bók. Af ummælum ráðherra er ekki
annað að álykta en þeir hafi ekki haft hugmynd um hvað þeir voru að gera.
Það er hins vegar ómerkilegur fyrirsláttur stjórnarherra að gagnrýnendur þessara
ákvarðana hafi ekki bent á önnur úrræði í efnahagsmálum. Menn í öllum stjórnmálaflokkk-
um hafa verið að benda á ýmsar leiðir; niðurskurð og frestun á opinberum framkvæmdum,
skatta á fiármagnstekjur, einföldun og uppstokkun í landbúnaðarkerfinu, leigu veiðileyfa í
stað kvótakerfisins í sjávarútvegi og annað sem skapaði ríkissjóði tekjur og bætti lífskjör
landsmanna með heilbrigðara efnahagslífi. Og það liggur í augum uppi að fiármagnseigendur
á Islandi búa við ofdekur af hálfu stjórnvalda, — þeir þurfa ekki að greiða gjöld af fiármagn-
stekjum sínum. En einmitt þessum ofdekraða hópi er ríkisstjórnin að hygla með ráðstöfun-
um sínum.
Engu er líkara en á nokkurra ára fresti komist kreddulið til áhrifa við vaxtaákvarðanir;
menn sem halda að háir vextir leysi flest vandamál í efnahagslífi. Og nú er aftur farið á
vaxtafyllerí og stjórnarherrarnir virðast vera búnir að gleyma rústunum sem hávaxtafylli-
bytturnar skildu síðast eftir sig; árið 1988.
Kredduliðið virðist telja að stjórnvöld eigi ekki að leita leiða til að lækka vexti. Athyglisvert
að þau lönd sem menn eru gjarnan að miða við í frjálsræðisheimi hafa þann hátt á að
stjórnvöld hafa óbein áhrif á vaxtastig. Hvarvetna er leitað samninga og samkomulags meðal
þeirra í peningaheiminum sem mest hafa áhrif. En uppi á íslandi var á dögunum við engan
talað. Teknar voru einhliða ákvarðanir um vaxtahækkanir á ríkispappírum sem og um
afturvirkar hækkanir í húsnæðiskerfinu. Það var ekki einu sinni reynt að halda vöxtunum
niðri, engin viðleitni. Þetta var afspyrnu óklókt af ríkisstjórninni og einstaklega óheppilegt
fyrir íslenska efnahagslífið.
Aðilar vinnumarkaðar sem hafa lagt vinnu í að viðhalda stöðugleika á umliðnum misserum
brugðust misjafnlega við vaxtahækkunum. VSÍ sem fram að vaxtahækkunum hafði verið
mjög á varðbergi gagnvart hvers konar kostnaðarupphlaupum þagði eða lagði blessun sína
yfir hækkanirnar. Þar með missti VSÍ ákveðna tiltrú sem sambandið hafði aflað sér áður
meðal almennings.
En það er líka umhugsunarefni að fyrirtækin í landinu sem mörg hver eru skuldsett og
máttu ekki við þessum gífurlegu vaxtahækkunum skuli ekki eiga málssvara í samtökum
sínum. Einmitt á punkti þar sem saman fara á auðsæan hátt hagsmunir heimila og fyrirtækja.
Verkalýðshreyfingin brást yfirleitt við af snerpu. Hluti verkalýðshreyfingarinnar er samt í
hálf mótsagnakenndri stöðu sem eigandi banka og hávaxtalífeyrissjóða. Sumir sjóðanna elta
ævinlega uppi hæstu vexti á lánum til sjóðsfélaga sinna og skýrgreina hagsmuni þeirra
eingöngu út frá reiknilíkönum um líklegt heilsufar sjóðsfélaga á 21.öld. Reyndar er það svo
enn ein mismununin í vaxtaruglinu hversu ólík kjör sjóðirnir hafa á lánum sínum. Það verður
fylgst með því hvernig sjóðirnir bregðast nú við vaxtaofstopanum. Og reyndar fá þeir
tækifæri núna sumir hverjir sjálfir til að sporna við hávaxtaflippinu.
Verkalýðshreyfingin getur ekki gengið til samninga í haust með hávextina hangandi yfir
launafólki. Ríkisstjórnin og samtök atvinnurekenda geta heldur ekki reiknað með neinni
tiltrú frá almenningi öðruvísi en að snúa biaðinu algerlega við; lækka vextina.
Óskar Guðmundsson.
Útgefandi: Þjóðlíf h.f. Vallarstræti 4, box 1752, 121 Reykjavík, sími 621880. Stjóm: Kristinn Karlsson,
Svanur Kristjánsson, Ásgeir Sigurgestsson, Hrannar Björn, Jóhann Antonsson, Margrét S. Björnsdóttir,
Hallgrímur Guðmundsson, Guðmundur Ólafsson, Halldór Grönvold og Helgi Hjörvar. Framkvæmda-
stjóri: Garðar Vilhjálmsson. Ritstjóri Þjóðlífs: Óskar Guðmundsson. Setn o.fl.: María Sigurðardóttir.
Próförk.: Sigríður Matthíasdóttir. Fréttaritarar: Einar Heimisson (Freiburg) Guðni Th. Jóhannesson,
Guðmundur Jónsson (London), Bjarni Þorsteinsson (Danmörku), Guðrún Helga Sigurðardóttir (Finn-
landi), Guðbjörg Linda Rafnsdóttir (Lundi), Jón Ásgeir Sigurðsson (New Haven), Þorfinnur Ómarsson
(París). Forsíða,hönnun: Erlingur Páll Ingvarsson. Skrifstofa m.m.: Pétur Björnsson. Bókhald: Jón
Jóhannesson. Auglýsingastjóri: Kristján Þorsteinsson. Prentvinnsla: Prentstofa G. Benediktssonar
Kópavogi. Áskriftasími: 621880. Framkvæmdastjóri 623280. Auglýsingasímar: 26450 og 28149. Rit-
stjóri: 28230.
ÞJÓÐLÍF 5