Þjóðlíf - 01.05.1991, Qupperneq 8

INNLENT
VAXTAHÆKKANIR
ATLAGA AÐ ÞJÓDARSÁTT
Vaxtahœkkanir ríkisstjórnarinnar hleypa ólgu afstað.
Stöðugleika fórnað. Kostnaðarverðbólgan komin á fullt.
Getur verkalýðshreyfingin stöðvað vaxtaskrúfuna í haust?
ÓSKAR GUÐMUNDSSON
Asíðustu tveimur árum hafa íslend-
ingar upplifað nýja tíð í íslenskum
efnahagsmálum. Verðbólgan kveðin nið-
ur. Ný viðhorf til rekstrar fyrirtækja og
heimila hafa komið til. í stað óvissu og
óöryggis gagnvart rekstrarliðum og nán-
ustu framtíð var allt í einu hægt að hafa
yfirsýn yfir kostnað, gera áætlanir um út-
gjöld og tekjur og nálgast heilbrigðari
grundvöll til rekstrar. Þetta átti bæði við
um fyrirtækin og heimilin í landinu.
Á bakvið þjóðarsáttina er ákveðin hug-
myndafræði sem hefur komið öllum
landsmönnum til góða. Markmiðið með
þessari sáttargjörð var að ná stöðugleika í
efnahagslífínu og tilgangurinn var að
skapa forsendur fyrir auknum kaupmætti
launa. í tíð síðustu ríkisstjórnar var mark-
miðinu náð og tilgangurinn var að byrja að
skila sér með auknum kaupmætti.
Einn mikilvægasti áfangi til að treysta
stöðugleikann var lækkun vaxta. Óbrigð-
ulasti mælikvarðinn á stöðugleika í efna-
hagslífinu var og er að breytingar á stærð-
um í efnahagslíkamanum séu litlar. Þann-
ig ástand hafði skapast í landinu fyrir
tilverknað launafólks, atvinnurekenda og
ríkisvalds að hægt var að lifa og vinna með
lágum prósentutölum. í þannig ástandi
skipti 0.5% launahækkun miklu máli sem
og 0.5% hækkun eða lækkun vaxta. Eng-
inn skyldi vanmeta gildi hinna lágu talna
til að hafa hemil á verðbólgu og renna
stoðum undir efnahagslegan stöðugleika.
Flestir viðurkenna að í viðskiptum og
efnahagslífi skiptir „sálfræðin“ miklu
máli og sálfræði hinna lágu talna hefur
haft mikið að segja um þróun efnahags-
mála síðustu misseri - fram að þessu. Lág-
ar tölur = minni verðbólga.
Þegar nýja ríkisstjórnin ákvað að setja
vaxtaskrúfuna af stað á nýjan leik, fyrst
með hækkun á vöxtum spariskírteina, gaf
hún þessum staðreyndum og reynsluvís-
indum langt nef. Hún ákvað að hækka
vexti um allt að 30%, þ.e. úr 6% í 7.9%.
Sálfræði lágra talna og lítillar verðbólgu er
þegar farin út í veður og vind með þessari
ákvörðun. Bankarnir boðuðu þegar hlið-
stæðar hækkanir á vöxtum hjá sér sem
tóku gildi um mánaðamótin og annað fylg-
ir á eftir. Hvað er hér að gerast? Hér hefur
ríkisvaldið hafið atlögu að þjóðarsáttinni
og ríkisstjórnin getur ekki kennt öðrum
en sjálfri sér um afleiðingarnar.
ú væri í sjálfu sér hægt að líta „abstr-
akt“ á þá ákvörðun að hækka vexti á
spariskírteinum og komast að þeirri nið-
urstöðu að hækkunin væri rökrétt til að
styrkja stöðu ríkissjóðs og slá á þenslu-
einkenni. En því miður bendir allt til þess
að hér sé efnt til annars báls. Forsætis-
ráðherra, Davíð Oddson sagði í stefnu-
ræðu ríkisstjórnarinnar að um tvær leiðir
hefði verið að ræða, „annars vegar vaxta-
hækkun og hins vegar skattahækkun“ og
stjórnin hefði valið vaxtahækkunarleið-
ina. Og ákvörðunin um að hækka vexti á
Vaxtalækkanir í helstu
Vextir hafa verið lækkaðir all verulega í Bandaríkjunum á síðustu mánuðum og í
Evrópu er nú einnig þrýst á um vaxtalækkanir og talað um samræmdar aðgerðir í
þessu skyni.
Seðlabankastjóri Bandaríkjanna Allan Greenspan rökstyður vaxtalækkun með
tilvísun um nauðsyn þess að glæða hagvöxt í Bandaríkjunum. í því sambandi er vert
að hafa í huga að í stefnuyfirlýsingu núverandi ríkisstjórnar íslands er einnig lögð
áhersla á að glæða hagvöxt.
Vaxtaákvarðanir í Bandaríkjunum og flestum ríkjum Evrópu eru einn veigamesti
þáttur hagstjórnar ríkjanna. Ríkisstjórnir hafa veruleg áhrif í gegnum seðlabanka
viðkomandi ríkja og víðtækt samráð er meðal ríkisstjórna og peningamálastofnana
um vaxtapólitík.
Bandaríkjastjórn hefur einnig þrýst mjög á að Evrópuríki lækkuðu vexti en helstu
iðnríkin hafa hafnað þeirri beiðni. Hins vegar hefur Horst Köhler aðstoðarfjármála-
ráðherra Þýskalands lýst því yfir að „samræmd vaxtalækkun helstu iðnríkja heims“
komi til álita ef samdráttartilhneygingum linni ekki í Bandaríkjunum.
8 ÞJÓÐLÍF