Þjóðlíf - 01.05.1991, Page 28

ERLENT
SILFRID VAR
ÖÐRUM ÆTLAÐ
Indíánar Bólivíu eiga mikil menningarskeið að baki. Getur forna menningin
hjálpað þeim inn í framtíðina? Gífurleg vandamál í kjölfar trúboðs og vestrœnna
lifnaðarhátta. Kókaínmartröð samtímans. -3000 ára gömul en afar þróuð áveitu-
og rœktunartœkni indíána enduruppgötvuð. Gerði innfœddum kleift að nýta sér
sólar og vatnsorku út í ystu æsar. Vísindamenn gapa af undrun
Bólivía þekur um milljón ferkílómetra
landsvæði fyrir suð-vestan miðja
Suður-Ameríku. Hinn glæsti og hrikalegi
fjallgarður Andesfjallanna liggur þvert
suð-austur yfir vestanverða Bólivíu og
myndar víðfeðmt hálendi, oft einu nafni
nefnt „Alto“ sökum hæðarinnar.
Á hinu hrjóstruga hálendi býr tæplega
helmingur íbúa Bólivíu. Þorri þeirra eru
hreinir indíánar af Aymara og Quechua
ættstofnum sem lifa við afar erfiðar að-
stæður og bág kjör. Skilyrði til ræktunar
eru einkar erfið; í miklum dægursveiflum
getur hiti farið undir frostmark og sam-
göngur eru strjálar. Þá er víða skortur á
hreinu vatni en neysla eitraðs vams veldur
ungbarnadauða og sjúkdómum. Lang-
flestir indíánanna hafa að vísu í sig og á en
lítið umfram það og búa í litlum múrstein-
lögðum hreysum án nokkurrar upphitun-
ar eða annarra „sjálfsagðra“ lífsþæginda.
Það skýtur því óneitanlega skökku við
að heyra tóna diskótónlistar glymja út úr
óhrjálegum hreysunum, nánast samvöxn-
um klettabeltinu, líkt og nýjungagjamir
álfar hefðu ákveðið að bregða sér á leik í
hinu steingerða umhverfi. Hér mætast
andstæður Bólivíu.
Og mitt í þeim birtast „campesinas“
indíánakerlingar sem bera höfuðið hátt í
skjóli hinna ómissandi Derby-hatta og
dilla fyrirferðarmiklum og litskrúðugum
pilsum sínum til skiptis hægri og vinstri.
Reisn þeirra ber vott um ævaforna
sjálfsbjargarviðleitni merkrar þjóðar sem
hefur haldið velli þrátt fyrir að þurfa að
þola nær linnulausa kúgun og ofsóknir í
aldaraðir. Það er einmitt þessi reisn sem
BENEDIKT SIGURÐSSON
fær forvitinn ferðamann til að skyggnast í
sögu indíána Bólivíu sem svo sannarlega
mega muna sinn fífil fegurri.
Talið er að indíánar Bólivíu hafi þróað
einhverja menningu, þegar nokkrum ár-
þúsundum fyrir Kristsburð. Fyrir áhrif
Nasca- og Chimu-indíána frá Perú varð
síðar til háþróuð menning, að öllum lík-
indum um 1000 fyrir Krist. Miðstöð þess-
arar menningar var í Tiwanaku en hið
guðlega konungsveldi náði langt út fyrir
það. Af ókunnum ástæðum dó þessi
menning út um 1100 eftir Krist.
Nú liðu rúmlega 300 ár uns önnur há-
menning, ekki af lakara taginu, tók við
með komu Inkanna um 1430. Inkaveldið
þandist út um alla Bólivíu og langt út fyrir
hana, allt til Norður-Perú, Equador,
Chile og Norður-Argentínu.
Hin forna indíánamenning birtist í
undraverðum árangri á sviði ræktunar,
arkitektúrs, vegagerðar og handiðnaðar
svo eitthvað sé nefnt. Þá þykir tungumál
Aymara vera harla fullkomið frá sjónar-
hóli málvísindamanna nútímans.
Inkaveldið var mjög stéttskipt þjóðfé-
Bólivískt neysluþjóðfélag. Myndin er tekin á einum af fjöldamörgum mörkuðum iLa Paz.
28 ÞJÓÐLÍF