Fréttatíminn - 19.06.2015, Side 89

19. júní Helgin 19.-21. júní 201516
Bernharð Laxdal, hefur þjónustað
íslenskar konur í 77 ár með gæða
kvenfatnað, og höldum því áfram,
verið velkomnar, ýmis tilboð í
gangi í tilefni kvennadagsins




 

Konur taka
á hörðustu
málefnunum
Það er best fyrir samfélagið að auka hlut kvenna í pólitík. Þær
takast á við hörðustu málefnin, málefni sem snerta kviku þess að
vera mannlegur, segir Auður Styrkársdóttir, stjórnmálafræðingur,
forstöðumaður Kvennasögusafnsins og formaður afmælisnefndar
100 ára kosningaréttar kvenna. Auður ræðir við Fréttatímann í til-
efni dagsins um upphaf kvenréttinda, kosningaréttinn og þátttöku
kvenna í stjórnmálum.
Þ ann 19. júní 1915 fengu ís-lenskar konur, 40 ára og eldri, kosningarétt. Af hverju
þessi skilyrði, af hverju ekki allar
konur?
„Þetta er mjög sérstakt og al-
gjört einsdæmi í heiminum. Þetta
kom þannig til að 1911 samþykkti
Alþingi kosningarétt allra, kvenna
og karla, 25 ára og eldri, það er
að segja þeirra sem ekki voru hjú
en það var þjóðfélagshópur sem
var ekki sjálfstæður í lagalegum
skilningi. En Jón Jónsson í Múla
hét þingmaður sem kom fram með
breytingatillögu um að konur fengju
þennan rétt 40 ára en ekki 25 ára.
Hann færði fyrir því rök að konur
væru ekki nógu þroskaðar og þyrftu
tíma, en hann var reyndar á móti
kosningarétti kvenna. Þetta ákvæði
datt út en var svo aftur sett inn árið
1913 og allir þingmenn nema fimm
samþykkja það. Rökin sem voru not-
uð á þinginu voru meðal annars þau
að það væri hættulegt að gefa öllum
nýjum hópum, sem sagt konum og
vinnumönnum, allan réttinn í einu.
Það væri þá meirihluti kjósenda og
því beinlínis hættulegt. Betra væri
að þetta kæmi í skömmtum. Jafn-
rétti átti að nást á 15 árum, með því
að lækka réttinn um eitt ár á ári. En
sem betur fer þá björguðu Danir
okkur frá því með sambandslaga-
samningnum og árið 1920 fengu ís-
lenskar konur jafnrétti.“
En það fengu ekki aðeins konur kosn-
ingarétt, heldur líka vinnumenn. Af
hverju fögnum við kvenréttindum á
þessum degi?
„Þetta er fyrst og fremst og ein-
göngu kvenréttindamál. Alveg frá
1887 voru íslenskar konur að tala
fyrir þessu. Hið íslenska kvenfélag
var svo stofnað árið 1894 og það
hafði þá stefnu að vinna að pólitísku
jafnrétti og kosningarétti. Þá fór
baráttan af stað og félagið gekkst
fyrir undirskriftasöfnunum þar sem
skorað var á þingið að samþykkja
pólitísk réttindi fyrir konur.“
„1915 fengu svo konur og vinnu-
menn, 40 ára og eldri, kosningarétt.
Það er erfitt að reikna út hversu
margir voru vinnumenn á þessum
tíma en ég hef séð í riti Hagstofunn-
ar leitt að því getum að um 1.500
vinnumenn hafi fengið kosningarétt
árið 1915 en þetta voru um 12.000
konur. Þannig að þetta var klárlega
gert fyrir konur. Síðan færist aldurs-
takmarkið niður, bæði fyrir konur
og vinnumenn, en hvað vinnumenn
voru margir 25 ára og eldri á þess-
um tíma veit ég ekki en þeir hafa
kannski verið um 3 til 4 þúsund á
meðan réttindin áttu við allar kon-
ur landsins.“
„Þeir sem eru eftir, þegar lögin
eru sett 1920 og færa öllum 25 ára og
eldri jafnrétti, eru þeir sem skulda fá-
tækrastyrk og þeir sem voru dæmd-
ir ólögráða einstaklingar, til dæmis
vegna geðsýki eða þroskahömlunar
og þeir sem höfðu flekkað mannorð.
Það er svo 1934 sem fátækrastyrkur-
inn er tekinn út en ekki fyrr en 1984
sem ólögráða markið og mannorðs-
missir var tekið burt.“
Það var svo Ingibjörg H. Bjarnason
sem settist fyrst kvenna á Alþingi
árið 1922, sem fulltrúi kvenna.
Hvernig kom það til?
„Það var settur saman listi árið
1922 af kvenfélögum, bæði í
Reykjavík og úti á landi, og mein-
ingin var sú að hún ætti að vinna
þeim málum gagn á þingi sem voru
konum efst í huga. Flokkarnir buðu
konum ekki sæti á sínum listum en
hér í Reykjavík höfðu konur verið
með kvennalista og haft talsvert
mikil áhrif á bæjarmálin. En 1920
þegar þær voru komnar á lista hjá
öðrum flokkum var þeim ekki ætl-
að sæti lengur og því sparkað úr
bæjarstjórn. Þá urðu konur mjög
reiðar og reiðin varð til þess að þær
fóru af stað með þennan lista. Sem
gekk svona ljómandi vel og Ingi-
björg rauk inn á þing.“
Hver voru helstu hugðarefni kvenna
á þessum tíma?
„Aðaláhugamálið, og það sem Ingi-
björg sagði sjálf að hún myndi beita
sér mest fyrir, var Landspítalamálið.
Að beita sér fyrir því að ríkisstjórn-
in legði peninga í byggingu Land-
spítala. Þetta ákváðu konur eftir að
hafa fengið kosningaréttinn 1915
en þá héldu þær stóran fund til að
reyna að finna út hvernig þær gætu
minnst þessa réttar. Og þá ákváðu
þær að byggja spítala fyrir alla lands-
menn. Og þegar horft er til baka þá
er þetta þvílíkur stórhugur að maður
á bágt með að finna eitthvað sem lík-
ist þessu í dag. En þetta var á tíma
mikillar bjartsýni og bjartsýnin færir
fjöll. Þær hófu söfnun fyrir spítala
um allt land og 19. júní var ákveðinn
Landspítalasjóðsdagur og upp frá
því var farið að halda hátíð 19. júní
þar sem safnað var fyrir Landspítal-
anum og kosningaréttarins minnst
og dagurinn kallaður kvenréttinda-
dagurinn. Ingibjörg fór inn á þing
meðal annars til að fylgja þessu máli
eftir. Landspítalinn tók til starfa árið
1930 og gamla byggingin er minnis-
varði um kosningarétt kvenna. Við
skulum aldrei gleyma því.“
Hlutur kvenna á Alþingi var svo ekki
mjög stór fram eftir öldinni.
„Nei, það var hann ekki. Fyrir
1983 höfðu konur verið mest 5%
á þingi en þá koma fram tvö ný
framboð, Kvennalistinn og Banda-
lag jafnaðarmanna. Þá tók hlutur
kvenna á alþingi kipp úr 5% í 15%
og nær öll aukningin kom frá þess-
um tveimur nýju flokkum, 3 kon-
ur frá Kvennalista og 2 konur frá
Bandalagi jafnaðarmanna. Síðan
í næstu kosningum, árið 1987, þá
áttuðu hinir flokkarnir sig á því
að þetta gengi ekki lengur, að
það gæti verið sniðugt reyna hala
upp atkvæðin með konum. Og þá
fór hlutur kvenna í 20% og konur
fengu örugg sæti á lista, ekki bara
sem skraut. Síðan hefur leiðin leg-
ið upp á við.“
Framhald á næstu opnu