Tímarit Máls og menningar - 01.11.1943, Blaðsíða 48

158
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
En það sem öðru fremur ber nauðsyn til að samið verði um,
óðar en færi gefst, er afhending gripa þeirra, sem vér eigum í
vörzlu danskra stofnana frá þeim tímum, þegar vér vorum danskt
skattland og Kaupmannahöfn höfuðborg vor. Þessir gripir eru
meðal annars ýmis listaverk íslenzk, sem nú heyra til fornminja,
margir ginntir útúr íslendingum af umboðsmönnum Aldinborgar-
konunga, sumum ruplað úr kirkjum eða fluttir héðan ófrjálsri hendi
á annan hátt; sumt gjafir, sem íslenzkir menn gáfu Islandskon-
ungum.
Af þeim hlutum, sem við eigum í fórum danska ríkisins og
danskra ríkisstofnana, eru þó mest verðar hækur okkar fornar, en
um þær hefur verið sagt, að þær réttlættu tilveru okkar sem þjóðar,
og væru hið eina, er gæfu hinni erfiðu baráttu okkar hér einhvern
skynsamlegan lilgang. Þetta er ekki ofsagt. Værum við ekki sagn-
þjóðin mikla, heimkynni bókmennta og sögu, fyrir hvað ættum við
þá skilið virðingu manna? Við höfum aldrei haft okkur neitt til
ágætis nema bókmenntir, og erum ekki taldir lil manna nema fyrir
'þær.
Þegar Aldinborgarkonungar og danska stjórnin höfðu komið
málum í það horf á Islandi, að hér ríkti óslitið neyðarástand kyn-
slóð fram af kynslóð, var vitaskuld horfinn sá grundvöllur, sem er
skilyrði menningar í landi. Tekizt hafði að hrinda þessari fornu
bókaþjóð niður í einhverja hina algerðustu villimennsku, sem sögur
fara af. Þær fáu hræður, sem lifðu hér af, áttu þess lítinn kost að hlúa
að arfi sínum og þó ekki væri nema varðveita dvrgripi sína forna.
Takmark þeirra var hið sama og skipreika manna, sem hrekjast í
ofviðrum á fleka í reginhafi: að skrimta. Oldum saman var ekki
til neitt hús í réttri merkingu þess orðs á öllu landinu, né aðrir
þeir staðir þar sem hægt var að geyma viðkvæma dýrgripi. Ýmsum
verðmætustu handritum okkar var blátt áfram forðað héðan til
Danmerkur, svo þau glötuðust ekki með öllu í þeirri gereyðingu,
sem Aldinborgarkonungar og danska stjórnin virtust hafa einsett
sér að fremja á íslenzku þjóðinni.
Óll verðmæti, dýrgripir og handrit, sem Aldinborgarkonungar,
danska stjórnin eða danskar stjórnarstofnanir náðu undir sig á
tímum kúgunarinnar, eru, engu síður en konungsjarðirnar voru,