Tímarit Máls og menningar - 01.11.1943, Page 118

Umsagnir um bækur
V erndarenglarnir
Jóhannes úr Kötlum: VERNDARENGLARNIR
Heimskringla • Reykjavík 1943
Verndarenglunum er ætlað að spegla í sögu einnar bændafjölskyldu íslenzka
þjóðaraðstöðu á tímum hernáms og heimsstyrjaldar.
Iljónin á Miklabæ, Hildur og Brynjólfur Hákonarson, eiga þrjá sonu, Har-
ald, Hákon og Mána, og eina dóttur, Emblu, og eru börnin uppkomin, þegar
sagan hefst. Þau höfðu öll farið að heiman og dveljast í Reykjavík önnur en
Haraldur, sem frá menntaskólanámi þar hefur farið til Vesturheims, en það-
an sjálfboðaliði í Spánarstyrjöldina í her lýðveldissinna, hefur misst þar ann-
að augað, en komizt eftir ýmsa hrakninga heim aftur að Miklabæ, og heldur
sig vera Oðin. Með Haraldi er hrylling stríðsins eins og flutt heim á Miklabæ.
Sagan hefst með her.iámi Islands og fer fram jöfnum höndum á Miklabæ
og í Reykjavík. Miklabæjarbörnin vefjast livert á sinn hátt inn í atburðina,
sem hernáminu fylgja, og er í bókinni vikið að ýmsum staðreyndum, sem öll-
um eru kunnar: dreifibréfsmálinu, fangelsun verkamanna, brottflutningi ís-
lenzkra manna til Englands, móðguninni frægu við liðsforingjabúninginn o.
fl. Bræðurnir, Hákon og Máni, eiga hvergi samleið og lenda öndverðu megin
bæði í afstöðu til herr.ámsins og stéttaátökum þjóðfélagsins. Ilákon, útgerðar-
maður og forsprakki atvinnurekenda, áður opinber nazisti, er fljótur að snúast
á sveif með Bretum. Afstaða hans til hernámsins er skýlaus: sú ein, að hagnast
á því. I deilu, sem rís við verkamenn, leitar hann aðstoðar setuliðsins. Þjóð-
ernissjónarmið á hann ekkert. Máni er skáld og byltingarsinni, og rís af heitri
þjóðernistilfinningu gegn hernáminu. Lætur höfundur hann taka á sínar herð-
ar margt af því, sem hér gerist: hann ritar dreifibréfið, móðgar liðsforingj-
ann og er dæmdur til fangelsisvistar í Englandi. Embla, „Fiðrildið", verður
ein þeirra stúlkna, er hrífast af ævintýri hernámsins, lendir í „ástandinu" og
verður barnshafandi eftir skozkan liðsforingja. Einn góðan veðurdag er hann
horfinn úr landi án þess að senda henni nokkra kveðju. Sér þá Embla, hvar
hún er stödd, harmar örlög sín og flýr heim til foreldra sinna.
Þannig kveður hernámið og stríðið dyra á Miklabæ: einn sonurinn kominn
heim af vígvöllunum, eineygur og sturlaður, annar dæmdur í erlenda fang-
elsisvist, þriðji genginn á mála hjá hernámsliði landsins og einkadóttirin
fallin fyrir einum útlendingnum.
Fyrir miðju sögunnar standa hjónin á Miklabæ. Það er áliðið ævi þeirra.
Inntak hennar hefur verið iðjufullt friðsamt starf. Brynjólfur var miðlungs-
bóndi, hafði á æskuárum menntast erlendis, komið lieim með sterkan um-