Tímarit Máls og menningar - 01.11.1943, Síða 131

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
241
forna stflsins á íslendingasögunum, þó gersamlega án þess að stæla hann,
heldur með því að hefja hann í nýtt veldi með hliðsjón af allri stílþróun síðan,
ekki einungis í bókmenntum, en einnig kvikmyndagerð og myndlist.
Nokkur höfuðeinkenni þessa stíls má nefna: sá háttur síðari tíma bók-
mennta að lýsa innra lífi og hugsun persóna er algerlega sniðgenginn, allt er
séð utan frá í ljósi atvika, brugðið birtu á persónurnar í námunda hvers at-
burðar, og þeim eingöngu lýst af tali, útliti, fasi, framkomu, viðbrögðum.
Sparsemin er einstæð, byggð á hnitmiðun þess, er segja skal, svo að Ifalldór
notar ekki nema eina setningu, þar sem venjulegur höfundur myndi breiða
úr sér yfir margar blaðsíður. Mikil notkun er á táknum í stað útskýringa,
með öðrum orðum, stfllinn er ákaflega myndrænn. Höfundur gerir sér far um
að festa í minni lesandans atburði og persónur með fáum, skýrum einkenn-
um. Heimspekilegar vangaveltur eru ekki til, náttúrulýsingum mjög stillt í
hóf, en gerðar að andrúmslofti og blæ atburðanna.
Hinn síbreytilegi stíll á bókum Halldórs er mjög merkilegt rannsóknarefni.
Fullyrða má, að öðrum eins stíláhrifum hefur hann ekki náð með neinni bók
sinni. Harðstílaðra skáldverk mun vandfundið. Með þessu er engan veginn
sagt, að hér sé sá stfll fundinn, sem alls staðar eigi við. Þetta er stíll ákveðins
viðfangsefnis, þar sem beita verður sterkustu áhrifum tákna, líkinga og nekt-
ar vegna þeirrar staðreyndar, að venjuleg frásögn, „raunsæjar" myndir, hrekk-
ur undraskammt til að tjá sannleikann. Þetta er stfll, sem þrátt fyrir skyld-
leika sinn við forna arfleifð, er mótaður af kaldri nekt nútímans, einskonar
hernaðarstíll. Þetta er stíll höfundar, sem þreifað hefur á óvinum réttlætis
og menningar, þekkir klæki þeirra og hernaðaraðferðir, veit, að vígfimin ein
gildir, það eitt að gera málið að brugðnu, beittu sverði og kunna að reiða
rétt til höggs.
Eg lít á Islandsklukkuna sem tákn þess, að nú rís ísland frjálst og stolt í
tign og mætti orðsins til harðrar hefndar fyrir þá niðurlægingu, sem þjóðin
varð að þola af völdum erlendrar áþjánar, og til einbeittrar málsvarnar nafni
íslands í heiminum. Aldrei hefur málstað Islands borið hærra. Ef nokkurt
afrek tryggir sigurorð íslands meðal þjóðanna, er það þessi bók.
Jón Marteinsson gengur með Jóni Hreggviðssyni fram hjá stórbyggingum
Kaupmannahafnar og höllum grósséranna:
„A þessum garði situr blessunin hún María mín von Hambs sem nú á einna
mestan fjárhlut í Islandsverzluninni. Hér á dögunum gaf hún fúlgu til að
kaupa súpu handa fátækum mönnum einusinni á dag svo hún fari ekki til
Helvítis, og þannig er nú ekki aðeins sá þriðjúngur staðarbúa, sem einhver
mannagrein er að, í brauði Islandsverzlunarinnar; heldur fá nú einnig jarð-
lýsnar synir Gríms kögurs þaðan sitt traktement, — þeir sem geingu hér með
tóman belg um stræti og siður var að velta hordauðum í síkin. Þennan upp-
ljómaða garð með aldintrén í kríng, þaðansem þú heyrir symfón og salteríum,
á Hinrik Muller rentumeistari sem hefur Austfjarðarhafnir, ....Og garðinn
16