Tímarit Máls og menningar - 01.03.1978, Qupperneq 14

Tímarit Máls og menningar
komulaginu, formið eitt framkvæmir ekki neitt. Auk fjöldastuðningsins, sem
áður er nefndur, naut félagið hæfileikamikillar eldsálar sem stjórnaði útgáfunni
með ofurhug og röggsemi. Kristinn E. Andrésson. Þótt frammistaða hans sé
fyrir löngu komin lengra inní goðsagnaheiminn en efni stóðu til, þá verður það
ekki af Kristni skafið að honum tókst — eftir prinsípum hins menntaða ein-
veldis — að gera félagið að miklu meira veldi á menningarfrontinum en samsvar-
aði nokkurn tíma pólitískum styrk flokksins.
En margt hafði breyst á þessum rúmum þrjátíu árum frá því Mál og menn-
ing var stofnað og þar til Kristinn lét þar af stjórn. Alþýða manna hafði í
mörgu aðlagast borgaralegum lífsháttum, félagslegt sinnuleysi var orðin regla
fremur en undantekning, fjöldahreyfingin var í andarslitrunum sem slík og
flokkurinn ekki orðinn mikið meira en dagblað, þingflokkur og kosninga-
maskína, illa leikinn af eigin stéttasamvinnu, sovétátrúnaði og köldu stríði.
Starfsvettvangur Máls og menningar var ekki lengur sá sami. Undirstaðan ekki
heldur. Félagsmönnum hafði líka stórlega fækkað frá því sem þeir voru flestir
í lok heimsstyrjaldarinnar. Og upp var að vaxa kynslóð sem skynjaði veröldina
fremur gegnum tóna og myndir en bókstafi á blaði. Allt var breytt — nema
fyrirkomulagið og útgáfan. Auk þess var félagið skuldum vafið.
Það er grunur minn að vankantar skipulagsins hafi þegar háð félaginu nokk-
uð á síðustu stjórnarárum Kristins. En það er trúa mín að þá fyrst hafi skipu-
lagið orðið félaginu fjötur þegar Sigfús Daðason tók við af Kristni sem primus
motor. Sigfús hafði margt framyfir fyrirrennara sinn, svo sem pólitíska víð-
sýni og fordómasnautt bókmenntaskyn, auk þess sem hann var og er afburða-
skáld og einn af örfáum gagnmenntuðum mönnum þessarar fátæku þjóðar. En
hann var ærið langt frá því að vera sá einvaldur sem fyrirkomulagið ætlaðist
til, hann var heldur engin eldsál, nánast andstæðan. Hér hefði stjórn og félags-
ráð þurft að vakna til lífsins. En um slíkt er tómt mál að tala, félagið var
stirðnaður strúktúr og hægara sagt en gert að virkja það til starfs og frum-
kvæðis, enn síður hægt að búast við því að það tæki sjálft snögglega við sér
og hristi af sér blundinn. Fyrirtækið haltraði áfram af átakalausri smekkvísi og
gömlum vana, stutt tregðulögmálum hefða og íhaldssemi. Og þannig hefði þetta
vafalaust getað gengið nokkuð lengi ef markaðslögmálin hefðu ekki sagt illi-
lega til sín, en fyrir þeim hefur félagið fundið því bemr sem þynnst hefur
hópur virkra stuðningsmanna og keppinautarnir gerst bíræfnari í auglýsinga-
skruminu.
Tímar hins menntaða einveldis eru liðnir. Tímar hins gagnmenntaða óveldis
eru einnig liðnir. Félaginu er nú í reynd stjórnað af tríumvírati, það er fram-
kvæmdastjóra, útgáfustjóra og stjórn (sem var þó ekki sérlega starfsöm né
frumkvæðisrík þau tvö ár sem ég átti þar sæti, 1974—76). En að öðru leyti er
strúktúrinn óbreyttur. Enn kemur félagsráð saman einu sinni á ári til að endur-
4