Tímarit Máls og menningar - 01.03.1978, Qupperneq 25

Heimur fagurbókmennta og heimur vikublada
vegar eru dægurbókmenntir, hins vegar fínar bókmenntir, eða bara „bók-
menntir" eins og þær eru oftast nefndar.
Lítum fyrst með augum bókmenntamanna á framleiðslu efnisins. Þar
eru annars vegar söluturnsbækur og vikublöð, sem eru iðnaðarframleiðsla,
og hins vegar bókmenntir svokallaðar, sem eru framleiddar eða reyndar
skapaðar af einstaklingum. Það er sjaldnar talað um að fínar bækur eru
líka fjöldaframleiddar og aldrei stungið upp á hugsanlegu sambandi milli
inntaks og framleiðslukerfis fxnna bókmennta. Límm þá í öðm lagi á, í
hvaða tilgangi menn skrifa. Helsta hvöt þeirra sem skrifa dægurbókmenntir
er oftast talið að sé efnahagsleg. Skáldið hins vegar skrifar einfaldlega
vegna þess að því er þetta tilverunauðsyn, í heimspekilegri merkingu,
það skrifar til þess að þekkja sjálft sig og heiminn. Um hvað fjalla þá,
í þriðja lagi, þessar tvær tegundir bókmennta? Jú, dægurbækur og -blöð
fjalla um heim sem er ekki til. Þeirra veruleiki er falskur veruleiki. I fagur-
bókmenntum hins vegar er sagt frá hinum innri veruleika höfundar, en
þessi veruleiki er sannur og persónulegs eðlis. Hverjir lesa? má spyrja í
fjórða lagi. Aldrei er talað um lesendur vikublaða sem einstaklinga, heldur
sem fjölda, dægurbókmenntalestur er lesmr fjöldans. Hins vegar er oftast
talað um lesanda fagurbókmennta í eintölu: lesandann, sem upplifir hinn
innri heim skáldskaparins sem einstaklingur, sem manneskja. Tilgangur
lestrar dægurefnis er líka, í fimmta lagi, allt annar en tilgangur bókmennta-
lestrar. Oft er talað um afþreyingar- og skemmtibókmenntir, og er þá átt
við að menn lesa trivi til þess að stytta tímann og slappa af. Afmr á móti
les maður fagurbókmenntir til þess að öðlast innsæi og sjálfsskilning. Lest-
ur dægurbókmennta er álitinn flótti frá veruleikanum, og gagnstæður við
lesmr skáldverka, sem er ferð inn í innri veruleika. Það er afar fróðlegt
að skoða viðbrögð gagnrýnenda þegar „alvarlegur“ höfundur sendir frá
sér t. d. skáldsögu sem er jafnframt skemmtileg. Þá er því ýmist haldið
fram að honum hafi tekist að ná til stærri lesendahóps, sem er talið kostur,
eða þá að sagt er hann sé orðinn „kommerciel“, sem er galli, en þýðir
nákvæmlega hið sama. Það er aldrei, eða næsmm því aldrei sett spurningar-
merki við sjálfsskilning bókmenntamanna.
Að ala upp œskuna við góða list
Aðan var sagt að bókmenntafræðingar hefðu yfirleitt sýnt léttbókmennt-
um og lesendum þeirra fyrirlitningu, og að þau hugtök, sem smngið hefur
15