Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Blaðsíða 91

Stafur Prosperós
„Þegar sízt var nokkur með sjálfum sér.“ Siðskapar-leikurinn er á enda leikinn,
töfrunum er af létt, og vitfirringunni um leið. í öllum leikjum Shakespeares er
friður og kyrrð nokkur andartök. En næstum alltaf verður það fyrir storminn. í
þetta sinn er stormurinn liðinn hjá. Að morgni eiga þjóðhöfðingjar báðir og
allar leikpersónur að stíga á skip til Napólí. Sögunni víkur til upphafs síns og
allir hverfa til fyrri stöðu sinnar. Rás atburðanna hefur lokazt í hring. Skyldu
þeir endurtaka sig?
Söguleikir Shakespeares eru sögur af ríkisvaldi. Helstríð gamla kóngsins og
krýning his nýja eru forleikir þeirra og eftirleikir í senn. Ávallt skiptir um
leikpersónur. I Ofviðrinu vinnur sami drottnari hertogadæmi sitt að nýju. Það er
eins og ekkert hafi breytzt, eins og allt — eyðieyjan með talin — hafi aðeins
verið leiksýning sem Prosperó setti á svið, leiksýning þar sem hann lék aðal-
hlutverkið; svipuð sýningu þeirri sem Hamlet útbjó og stýrði í kastalanum á
Helsingjaeyri.
Leikslok í Ofviðrinu eru meira villandi en nokkur leikslok Shakespeares
önnur. Það kann að vera þess vegna, að enginn ritskýrandi hefur veitt því
athygli, að sagan snýr aftur þangað sem lagt var af stað. Kannski þótti það of
augljóst. Eða það kann að hafa truflað rómantíska sældar-túlkun fyrri tíma á
Ofviðrinu sem leik um fyrirgefningu og sátt við heiminn. Og þó hlýtur greining
á leikgerð Ofviðrisins að vera byrjunin á sérhverri túlkun, ef ekki sjálfur lykillinn
að verkinu. Sagan hefur snúið til síns upphafs og hefst að nýju. En hvaða saga?
Og hvað merkir sá undarlegi siðvöndunar-leikur, sem gerist á minna en fjórum
stundum, ekki miklu lengri tíma en það tekur að leika hann á sviði?
Shakespeare fer að jafnaði frjálslega með tíma, þjappar mánuðum saman í eina
sýnu, eða lætur sextán ár líða milli tveggja þátta, eins og í Vetramvintýri. En í
Ofviðrinu liggur við að hann telji mínúturnar. Klukkan er meira en tvö, þegar
elding kveikir í skipi Alonsós, og það steytir á skerjunum. Hún er sex e. h. þegar
allirganga til náttverðar. Prosperó hefur fengið hertogadæmi sitt aftur, Alonsó
hefur fundið son sinn, Ferdínand hefur fengið Míröndu. Klukka Shakespeares,
leikklukkan sem getur hlaupið ár á mínútu, hegðar sér í þetta sinn eins og allar
aðrar ldukkur. Á dögum Shakespeares hófust leiksýningar venjulega klukkan
þrjú, og þeim lauk klukkan sex. Töfrabrögð Prosperós upphófust milli klukkan
tvö og þrjú, og klukkan sex var þeim lokið. Þarna virðist hljóta að vera fólginn
ákveðinn tilgangur.
Persónur leiksins hreppa ofviðri, og þola harða raun. Áhorfendur lenda í
ofviðrinu með þeim nákvæmlega samtímis. Persónurnar ganga til náttverðar;
leikarar og áhorfendur munu setjast að snæðingi á sama tíma. Ofviðrinu hefur
TMM 6
81