Tímarit Máls og menningar - 01.05.1980, Side 110

Tímarit Máls og menningar
drekum, knúin tannhjóla-búnaði með vogstangarafli. Hann lét eftir sig í Codice
Atlantico nákvæmar verkteikningar af nýjum völturum, færanlegum skurð-
gröfum, og liraðvirkum vefstólum. Þar eru athuganir á flugi fugla og aðferð
fiska að stýra sér, og margvíslegir útreikningar á stærð og þyngd vængja, sem
hafið gætu mann til flugs. Þar eru áætlanir og teikningar af flugvélum, einnig
fullkomnum kafarabúnaði með loftgeymi og öndunarpípu, jafnvel af kafbátum.
Engin af vélum Leónardós hefur nokkurn tíma verið smíðuð. Það var hans
raunasaga, að fáanlegur tækjakostur stóð hugmyndum hans að baki. Það efni
sem hann hafði til umráða, var of þungt, og málmvinna öll of frumstæð til að
nokkuð af tækjum hans gæti hreyfzt vélarlaust. Leónardó fann sárt til þess, hve
efnið var þungt i vöfum og tækin ófullkomin. En þá þegar sá hann fram á þá
þróun, að maðurinn myndi komast að leyndarmálum náttúrunnar og sigrast á
henni með list sinni og vísindum:
Sérðu þá ekki að augað umlykur fegurð alls heimsins? Það er siðameistarinn;
það skapar heimsgerðarfræðina; það leggur á ráðin um allar listir mannsins og
færir þær til betri vegar; það leiðir manninn til ýmissa hluta heims; það er
drottnari stærðfræðinnar; á því eru grundvölluð þau vísindi, sem nákvæmust
eru; það hefur mælt fjarlægð og stærð stjarna; það hefur uppgötvað frum-
greinar efnisins og stöðu þeirra; það hefur gert kleift að ráða atburði framtiðar >
af gangi himintungla; það hefur getið af sér byggingarlistina, og sjónvídd-
irnar, og málaralistina guðdómlegu .. .
En hví skyldi þessi þráður rakinn svo hátt og lengi? Hvað er það sem gert
hefur verið án þess auganu sé fyrir að þakka? Það leiðbeinir manninum frá
austri til vesturs; það hefur upp fundið siglingalistina. Það tekur náttúrunni
fram, ef kalla má einstök sköpunarverk náttúrunnar afmörkuð; og þau verk,
sem höndin vinnur að boði augans, verða eigi talin; um það getur málarinn
borið vitni, þegar hann uppgötvar óendanlega margvíslegt sköpulag á dýrum
og jurtum, trjám og landi.
Eintal Prosperós hið mikla í fimmta þætti O/viárisins, sem rómantíkursinnar
telja kveðju Shakespeares til leiklistarinnar og játningu trúar hans á töframátt
skáldlistar, er raunar i námunda við ákafa hrifningu Leónardós af mætti
mannshugans, sem hefur hrifsað úr greipum náttúrunnar afl hennar sjálft. Þetta
eintal er langsótt afbökun á kaflanum fræga í Ummyndunum Ovíðs. Heimurinn
sést sem hreyfing og myndbreyting; fjórar höfuðskepnur eru leystar: jörð, vatn,
eldur og loft. Þær hlýða ekki framar guðunum, en hafa komizt á vald mannsins,
sem kollvarpar í fyrsta sinn skipan náttúrunnar. Hver kynslóð túlkar þetta eintal
100