Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Page 39

Thrond Thuen
Samar — sérstök þjóð
Flestir Norðmenn eiga sjálfsagt erfitt með að átta sig á því að Samar séu sérstök
þjóð í Noregi og eigi sem slíkir að njóta allra þeirra réttinda sem við teljum
okkur njóta. Okkur hefur verið innrætt að Noregur sé norskur og að Samar
verði að beygja sig undir okkar yfirráð.
Það tók Norðmenn nokkrar aldir að verða fullvalda þjóð á eigin landsvæði,
þjóðríkið Noregur. Það var ekki fyrr en á síðustu öld að við fengum stjórnar-
skrá, norskt ritmál, embættismannastétt og eigin pólitískar stofnanir. Fullveldi
okkar er aðeins 75 ára gamalt. Samt hafa hugtökin norskur, Norðmaður.
Noregur verið til lengi, kannski allt aftur á 8. eða 9. öld. Orðið Noregur varð
snemma samheiti ákveðins landsvæðis og þjóðflokka sem hljóta að hafa átt
einhver sameiginleg einkenni í tungu og lifnaðarháttum. En norðan og austan
við það svæði bjó önnur þjóð sem lifði á annan hátt og hafði aðra tungu. Það
voru Samar.
Sögulegar heimildir birta okkur þá aðeins í svipleiftri stöku sinnum eftir þvi
sem aldirnar líða, en alltaf með augum útlendinga; þeir eru skattþegnar, fjöl-
kunnugir heiðingjar, fátækir, skuldugir strandbyggjar sem tala framandi tungu.
Engar ritaðar heimildir eru til sem birta okkur þeirra eigin hugmyndir um sjálfa
sig og aðra. Þeir áttu engan konung eða hervald sem fylkd þeim til orrustu
eða samninga við innrásarmenn. Þeir urðu norskir þegnar um leið og þeir voru
neyddir til að greiða skatt og vegna þess að þeir gátu ekki varið lönd sín sem
urðu eign konungsins, þ.e.a.s. ríkisins. Samaland eða Finnmörk var að engu gerð
og landamerki voru dregin eftir því hvar dansk-norskt yfirráðasvæði rakst á
lögsögu grannríkjanna.
A fyrstu öldunum birdst norsk kúgun einkum í arðráni og brottvísun af
löndum, en síðan, einkum eftir miðja 19. öld, hefur verið leitast við með
kerfisbundnum hætd að fella Sama inn í norskt þjóðfélag, gera þá að Norð-
mönnum. Með norskri menningarinnrætingu og innlimun í norskt stjórnmála-
og efnahagslíf hefur verið reynt að gera samíska minnihlutann þvi nær ósýni-
legan. Að vísu hefur þessi stefna að nokkru haft í för með sér efnahagslegar og
félagslegar umbætur í Samahéruðunum, en hún hefur líka stuðlað að þeirri
skoðun að allt sem norsku samfélagi viðkemur sé best en samískir lífshættir séu
25