Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Page 66

Tímarit Máls og menningar
hellenum og rómverjum svo ekki sé minnst á forna ljóðlist í austur-
löndum fjær. En það er ekki fyrren nú sem hún er orðin ráðandi nauðsyn.
Flest ef ekki allt það besta sem ort hefur verið á Vesturlöndum í rúma öld
er af þessu tagi. Og mér er til efs að í nútímanum sé hægt að yrkja að
gagni á annan hátt. Firringin verður ekki yfirunnin af einstaklingnum né
þannig auðgað hið rýra súbjekt. Umbreytingin er umbreyting heildar-
innar. A meðan eiga skáldin ekki annars úrkosta en að grípa til þeirra
hjálpartækja sem á boðstólum eru ef þau ætla ekki endanlega að koðna
undir ríkjandi ástandi.
Speglunin í umhverfinu verður i senn hjálpartæki til sköpunar og
lífsskynjunar; skiftir þá ekki máli hvort notast er við borgarsamfélagið
sem spegil, menningararfmn, annað fólk eða náttúruna. Milli skáldsins og
efnis þess er bil sem verður ekki brúað. Til að heimurinn verði annað en
samsafn einangraðra og jafnvel líflausra smáeinda bregður skáldið upp
spegli sem verður bæði tengiliður og kristall. Heimurinn fær samhengi,
smáeindirnar verða að lífrænni heild, og um leið verður til ein tegund
þess snertiflatar sem engin listsköpun getur án verið.
Nýjabrum módernismans fólst ekki síst í speglun skáldanna í borgar-
samfélaginu. En því kaldara og ópersónulegra sem borgarsamfélagið
varð, því „dauðara" sem skáldin skynjuðu það, því minna svigrúm gaf
speglunin. Svipaða sögu er að segja af speglun í öðru fólki. Þegar hlut-
gervingin er komin á það stig að skáldin skynja náungann sem dauðan
fremur en lifandi fæðir speglunin ekki lengur af sér teljandi sköpunar-
möguleika. Það er einsog þessi „dauði“ geti jafnvel gert að engu það líf
sem hrærist með skáldinu. A sama hátt og „líf“ gat kveikt með því meira
líf en í því virtist búa.
Speglun í menningararfmum (sögu, bókmenntum, þjóðtrú og fleira)
var algeng i Evrópu um og uppúr aldamótum og hér á landi frammá
síðustu ár. A tímum ört vaxandi menningarlegrar gleymsku er þessi
aðferð dauðanum merkt. Þótt sagan geti verið lifandi fyrir skáldinu dugir
það skammt ef hún er það ekki að sama skapi fyrir lesandanum. í
Bandaríkjunum, þar sem söguleysið og menningargleymskan virðast
orðin krónísk, þar er þessi tegund skáldskapar löngu útdauð. Og er það
táknandi.
52