Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Blaðsíða 102

Tímarit Máls og menningar
ganginum tókst námsmönnum þó að rífa sig nægilega úr viðjum viðtekinna
hugmynda og venja til að geta litið nánasta umhverfi sitt gagnrýnum augum.
Fljótlega tóku menn að gagnrýna misrétti fólks til að njóta menntunar. Náms-
mönnum varð það almennt ljóst að bæði fjárráð og uppeldisaðstæður skópu
ungmennum úr efri stéttum mun greiðari aðgang að langskólanámi en af-
kvæmum verkalýðs og lægri millistéttar.
Sá hluti æskulýðsuppreisnarinnar sem nærtækast er að kalla námsmanna-
hreyfingu háði baráttu undir vígorðinu „jafnrétti til náms“ í flestum auðvalds-
samfélögum á fyrri hluta liðins áratugs. Jafnframt tóku æ fleiri verkalýðssinn-
aðir námsmenn að spyrja um innihald námsins — hvort hagur verkalýðs væri í
því fólginn að koma börnum sínum til mennta og hvort ekkert væri athugavert
við inntak menntunarinnar.
Oldurnar risu ekki jafn hátt í íslenskum skólum og víðast hvar í nálægum
löndum. Þó varð þar hliðstæð vitundarþróun, einungis í minna mæli. Rót-
tæknin eignaðist fljótlega höfuðvígi sitt i háskólanum, og nemendur hans tóku
m. a. að beina gagnrýni sinni að þeirri menntun sem þar var kostur á. I flestum
deildum mynduðust andófshópar sem afneituðu goðsögninni um hlutleysi
vísindanna. Andófsöflin töldu að langskólamenntað fólk væri að jafnaði hand-
bendi auðmagnsins við að efla gróðasókn þess í verðmætasköpun vinnandi
alþýðu og halda aftur af uppreisn hennar gegn kúgun og arðráni. Slíkar
gagnrýnar hugmyndir voru víða ræddar og má m. a. sjá þær í útgáfuefni
námsmanna sl. 5 — 10 ár, s. s. Stúdentablaðinu og málgögnum deildarfélaga.
I þessum andófshópum hefur námsmannahreyfingin tekið á sig róttækasta
mynd. Þeir hafa þó aldrei orðið að fjöldahreyfingu og starfað lítt samfellt. Allur
fjöldi íslenskra námsmanna, ekki síst á háskólastigi, hefur lítið svigrúm til að
mynda sér djúptæka gagnrýni á nám sitt. Vandamálin eru svo sem nógu stór
fyrir: námsálag, fjárhagsáhyggjur, óvissa um störf að námi loknu o. s. frv.
Gagnrýnin afstaða til námsins hefur ekki heldur getað státað af miklum póli-
tískum landvinningum, þar sem andófshópunum hefur lítt tekist að tengja hana
vandamálum líðandi stundar.
Róttæka sósíalíska gagnrýni á inntak vísinda og háskólanáms er þó enn að
finna á meðal íslenskra háskólanema, og menn leita fyrir sér um leiðir til að
umbreyta henni í virka baráttu. Þar hefur einkum verið rætt um tvær baráttu-
leiðir:
1) Að breyta viðmiðun vísindalegrar þekkingarleitar, þannig að mennta-
menn afli sérþekkingar sem miðist við hagsmuni verkalýðs. í stað þess t. d. að
athuganir á framleiðsluferlum miðist við að auka afköst og „hagkvæmni“ sé
88