Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Síða 113

Skólaumbœtur og skólagagtirýni
En haefing vinnuafls snýst ekki bara um starfshæfnina sem hér hefur verið
fjallað um. Marxistar ákvarða vinnuaflið ekki einungis út frá notkun þess í
framleiðsluferlinu, heldur einnig út frá hreyfingu þess á vinnumarkaðnum.
Staða vinnuafls sem vöru neyðir verkamanninn til að selja vinnuafl sitt alla ævi
sér til framfæris. Þróun auðmagnsins hefur hins vegar í för með sér róttækar
framleiðslubreytingar; vinnustöðum er lokað, aðrir opnaðir og gerbreytingar
verða i framleiðsluaðferðum. Framan af sögu kapítalismans voru umskiptin ekki
örari en svo að hreyfingar vinnuafls milli atvinnugreina gátu að miklu leyti gerst
með hverri nýrri kynslóð iðnverkafólks. Með framþróun kapítalismans verða
framleiðslubreytingarnar örari svo að flest verkafólk mætir oft á ævinni algerri
umbyltingu í vinnu sinni, þannig að gerðar eru vaxandi kröfur til verkalýðs um
hreyfanleika og aðlögunarhæfni að nýjum eða gerbreyttum vinnustöðum. Auk
þess eru framleiðsluferlin miklu sjálfvirkari og binda um leið meira auðmagn,
miðað við fjölda verkafólks. Séu nýliðar við vélarnar, er margfalt hættara við
fokdýrum framleiðslutöfum, og þeim mun nauðsynlegra verður að vinnuaflið sé
fljótt að tileinka sér ný vinnubrögð.
Nútíma verkamaður verður að vera fús til að skipta um vinnu ogjafnvel búsetu, og
hann verður einnig að vera fljótur að aðlagast nýrri vinnu. Þessa ALMENNU
STARFSHÆFNl verður hann að hljóta utan vinnustaðanna og he'r gegnir skólinn
veigamesta hlutverkinu.
Hér hefur verið fjallað um hæfni til ákveðinna starfa og almenna starfshæfni.
Það þyrfti hins vegar mikla blindu til að nema hér staðar í umræðu um hæfingu
og skólanám. Vitaskuld býr skólinn nemendur sína undir aðra þætti tilverunnar
en starfið sjálft, s. s. fjölskyldu- og tómstundalíf og opinbert líf. Eg vil hins vegar
halda því fram að þessa þætti uppeldis og félagsmótunar beri að skoða sem lið í
hæfingu vinnuafls engu síður en starfshæfinguna. Þegar allt kemur til alls er það
vinnuaflssalan sem ræður úrslitum um velgengni fólks. Skólastarfið bregst við
ýmsum „félagslegum vandamálum“, lítur á þau sem vandamál nemendanna og
sér þau e. t. v. í samhengi við áðurnefnd tilverusvið sem standa utan fram-
leiðslunnar. Hann fær þó ekki breytt því, að kröfur til fólks í einkalífi og
opinberu lifi byggjast á þeim kröfum sem gerðar eru til þess sem vinnuafls í
framleiðslunni.
Hugtak sem skýrir að nokkru þessar almennu staðhæfmgar er meðalendur-
framleiðsla (Durchschnittsreproduktion). Með því er vísað til þeirrar stað-
reyndar að auðmagnið gerir i vaxandi mæli sömu kröfur til sömu tegundar af
vinnuafli. Þar sem undirmálsfólk var áður fyrr gjaldgengt við framleiðslustörf
— bar að vísu minna úr býtum — hafa störf í nútíma kapítalisma ekki rúm fyrir
99