Tímarit Máls og menningar - 01.03.1981, Page 122

Tímarit Máls og menningar
mæltu snýr hann sér að framlagi leik-
stjóra, leikmyndateiknara og leikara. For-
senda þessarar aðferðar, sem setur enn svip
sinn á íslenska leikdóma, er sú skoðun að
hlutverk leiksviðsins sé að túlka verk
skáldsins, en ekki öfugt, þ. e. að skáldið
semji verkið til þess að vekja líf á sviðinu.
Margir gagnrýnendur með bókmennta-
lega menntun hafagengið þannig til verks
vegna hreinnar vankunnáttu og fordóma
gagnvart leikhúsi, en í þeirra hópi verður
Ásgeir Hjartarson ekki talinn. Hann
hættir sér að vísu sjaldnast út í tæknilegar
athugasemdir um leik eða nýtingu sviðs
heldur lætur fremur almenn orð nægja, en
verður samt tæplega sakaður um að hafa
ekki borið skyn á það sem fór fram fyrir
augum hans. Ég hef grun um að sú virð-
ing sem dómar hans nutu hafi að ekki litlu
leyti helgast af því, að hann fjallaði ræki-
legar og betur um verk leikara og leik-
stjóra en flestir þeirra sem skrifuðu um
leikhús samtímis honum. Um mat hans á
leikstjórn eða frammistöðu leikenda geta
vitaskuld þeir einir dæmt sem muna sýn-
ingarnar sjálfar vel, en yfirleitt eru dómar
hans bornir fram af öryggi og markvísi
þess sem veit um hvað hann er að tala.
Sérstaka athygli vekur hversu næma grein
hann gerir sér fyrir mikilvægi leikstjórn-
arinnar og bendi ég því til staðfestingar á
frábæra greiningu hans á leikstjórnar-
legum mistökum í uppfærslu Þjóðleik-
hússins á óperu Verdis, II trovatore.
Um réttmæti og áhrif hinnar bók-
menntalegu leikhússkoðunar má vita-
skuld deila og verður ekki farið út í þá
sálma hér. Rétt er að benda á að hægt er að
fjalla um leik og sýningar á allt annan og
mun fjölbreytilegri hátt en Ásgeir gerir,
og vonandi er áð Leiknum er lokið stuðli
ekki að því að íslenskir leikdómar staðni
eða færist aftur í hið fyrra horf. íslenskir
gagnrýnendur verða ævinlega að finna
þær aðferðir og þau form sem best henta á
hverjum tíma, ná í senn til almennings og
vinna jafnframt að þroska þeirra sem fyrir
gagnrýninni verða. En þó að ýmislegt i
gagnrýni Ásgeirs orki tvímælis nú er hún
ótvírætt til fyrirmyndar að einu leyti: hún
er unnin af natni og yfirvegun sem hverj-
um einasta gagnrýnanda ber að taka sér til
fyrirmyndar. Á seinni árum hefur því
miður færst talsvert í vöxt að blaðadómar
um leiklist og bókmenntir séu ekki annað
en snöggsoðin blaðamennska, lítt rök-
studd, yfirborðskennd og illa fram sett.
Vinnubrögð Ásgeirs ættu að minna menn
á að slíkur subbuskapur hæfir ekki þeim
sem axlar þunga ábyrgð gagnrýnandans;
að því leyti eru þeir íslenskum leiklistar-
gagnrýnendum besta fyrirmynd sem
hugsast getur. Og sé grannt skoðað sýna
þeir einnig að gagnrýnandi getur vel
metið leik og sýningu af næmleik og
glöggskyggni, jafnvel þótt hann leggi
fullríka áherslu á verk höfundarins í skrif-
um sínum.
Líklega er best að reyna ekki að spá því
hvort greinar Ásgeirs Hjartarsonar verði í
framtíðinni lesnar af öðrum en þeim sem
þurfa að afla sér þekkingar á reykvískri
leiklist um miðbik þessarar aldar. íslensk
ritgerðasmíð hefur borið margan góðan
ávöxt, og enn er of snemmt að fullyrða
hvort greinar Ásgeirs séu meðal þess sem á
líf fy rir höndum þegar tilefni þeirra er
horfið í gleymsku og dá. Sjálfur hef ég
veitt því eftirtekt að það eru ekki dómar
hans sem ég les aftur mér til mestrar
108