Tímarit Máls og menningar - 01.11.1985, Side 97

John Fowles og Astkonan
sem einnig kemur dálítið við sögu). Helsta áhugaefni söguhetjunnar er
steingervingafræði og þótt hann telji sig darwinista er tekið fram að hann
hafi ekki skilið Darwin til fulls. Hann skilur kenningar Darwins sem
flokkunarkerfi í anda Carl Linnés (þar er kominn fjórði nafninn!). Hann
fellst á að Darwin hafi afsannað kenningu Linnés um „nulla species nova:
ný tegund getur ekki birst í veröldinni", „engu að síður sá hann í jarðlaginu
stórbrotna og traustvekjandi reglu í tilverunni“ (8. kafli). I ritgerð sem
Fowles skrifaði meðan hann var að vinna að skáldsögunni tekur hann fram
að þróunarkenningin hafi verið eins konar atómbomba 19. aldarinnar.16 Segja
má að heimsmynd Charles sé sprengd í loft upp er hann hlýtur sína lexíu í
darwinisma. Hann sér stétt sína, aðalsfólkið, nálgast það að deyja út (og
þjónar þess farnir að sýna derring), honum finnst hann vera „fórnarlamb
þróunarinnar" (37. kafli), „vesalings lifandi steingervingur“ (38. kafli).
meðan aðrar tegundir verða til og þróast, hin sprelllifandi borgarastétt sem
er í þann mund að gleypa Charles, en líka þessi undarlega „Nýja kona“,
Sara, sem kemur í veg fyrir að hann fylgi þróuninni eins og svefngengill, en
hjálpar honum að skynja „allsherjar ringulreið sem trónir bak við brothætt
skipulag mannlífsins" (29. kafli). Þannig fær sögusviðið öðru hverju yfir sig
„nútímalegan“ blæ sem lesendur ættu að kannast við, og þróun Charles er í
samræmi við það; hann breytist í ákaflega móderna söguhetju sem verður
sér meðvituð um ægiþunga sögunnar, þessa darwiniska flaums, og fyllist
angist við að veltast í því ölduróti. „Skoðið hann í réttu ljósi: hann er maður
að berjast við að yfirstíga söguna.“ (38. kafli). Þessi umsögn minnir á ýmsar
söguhetjur nútímabókmennta, kallar m. a. fram í hugann fræg orð úr
Ulysses eftir Joyce: „History, Stephen said, is a nightmare from which I am
trying to awake.“17
I verkinu má finna ýmis umbrot sem sett hafa svip á mannsandann á sl.
öld. Of langt mál yrði að kortleggja út í hörgul hvernig Fowles nýtir sér
vísvitaða tímaskekkju sögunnar, en vert er að gefa örlítið betri gaum að
hlutverki Darwins og skoða það sem dæmi um vinnubrögð Fowles. Darwin
er vísindalegur faðir existensíalismans og því skiljanlegt að hann sé Fowles
hugleikinn. Með því að varpa úr sessi hinni æðstu og óhagganlegu frum-
tegund, Guði sjálfum, gjörbreytti Darwin hugmyndum um hlutskipti
manns á jörðinni. Merking og gildi lífsins eru ekki lengur skenkt okkur af
Guði og öllum hans lögbundnu lífsformum, og Fowles veitir söguhetju
sinni miskunnarlausa skólun í trúlausum existensíalisma: „Öll þessi máluðu
leiktjöld sem maðurinn hafði sett upp til að fela fyrir sér veruleikann —
sagnfræði, trúarbrögð, skyldurækni, þjóðfélagsstaða, allt voru þetta tál-
sýnir, ópíumdraumar.“ (25. kafli) Hið meðvitaða ákvarðanafrelsi er oft
kvalafullt.
495