Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Qupperneq 34

Hvar eru hinir?
áratugnum. Innan fornleifafræðinnar
vöknuðu ýmsar spumingar: Hvemig hefur
nútíma hugmvndafræði um staðalmvndir
kynjanna sett mark sitt á túlkun og
framsetningu á fortíðinni? Hvað hefur
talist vera áhugavert rannsóknarefni og
hvað ekki? Myndum við kannski fá aðra
sýn á fortíðina ef þeir sem bæru hana á
borð fyrir okkur væru konur?
Það er ekki nema rúmir tveir
áratugir síðan farið var fyrir
alvöru aö draga konur og sögu
þeirraúrskugganum í dagsljósið,
þar sem karlar einir höfðu allt of
lengi notið birtunnar. Sky' ringuna
á fjarveru kvennanna er að finna
í því mati sem lagt var á atburði
fortíðarinnar. Það eitt var saga,
og þar með frásagnarvert. sem
tengdist pólitík og völdum,
embættum, kirkjunni - hinu
opinbera (Erla Hulda
Halldórsdóttir, 1998, bls. 38).
Framleiðslaog virkni horfmna samfélaga
fengu aukið vægi í fomleifafræðinni á
síðari hluta 20. aldar. Þaö er þekkt
staðreynd í nútímasamfélagi að þó svo að
störfum sé gert mishátt undir höfði, þá em
þau öll nauðsynleg til aö heildarkerfíð
virki. Sama gildir um fom samfélög. Til
dæmis var farið að tala um samfélög
safnara og veiðimanna í stað veiðimanna
og safnara, þegar rann upp fyrir
fomleifafræöingum það ljós að hlutverk
safnara hafi jafnvel verið mikilvægara
fy;rir afkomuna en hlutverk veiðimanna
(Olsen, 1997, bls. 242).
Safnarar vom sem sagt ekki lengur í
þolendahópnum, á meðan veiöimenn
höfðu verið gerendur. Jafnvel má velta
því fy'rir sér að þessi hugsunarháttur, að
einbeita sér að hinu „aktíva" í stað hins
„passíva" kristallist í hinu karllæga ílokk-
unarkerfi í stein-, brons-, og járnöld.
Karllæga segjum við, því um er að ræða
hráefni í áhöld og einkum vopn. Hefði
einhveijum dottið í hug að kalla eitthvert
tímabil leirkerjaöld?
Á síðari árum hefur athyglin og
umræðan beinst í auknum mæli ífákonum
og körlum, andstæðunum tveimur, yfir á
kyngervrify. gender) í stað hins líffræði-
lega kyns (e. sex). Hugsanlega em til fleiri
hópar en bara þessir tveir. Sjónir manna
hafa beinst að öldmðum, bömum, samk\n-
lmeigðum. útlendingum. sjúkum, fötluðum
og öðmm minnihlutahópum. Þarað auki
getur einstaklingur vel tilheyrt mörgum
hópimi samtímis, t.d. verið karl og fatlaður.
Auk þess erum viö öll böm á fyrsta hluta
ævinnar. Samsvarandi hugnu ndafræðileg
þróun heíur átt sér stað í skyldum greinum
eins og mannfræði og ekki síst sagnfræði
(Olsen, 1997, bls. 246).
En hvaða tilgangi þjónar það að setja
upp kvnjagleraugun og skoöa sögubækur
fyrir böm? Skiptir einhverju máli hvað
blessuð bömin læra? Og hvemig tengist
það fomleifafræði? Kynjafomleifafræðin
veitir okkur það svigrúm að skoða
fræðigreinina sjálfa í víðara samhengi. Til
þess að fomleifafræði sem fræðigrein geti
dafnað er hún háð áhuga og velvilja
almeimings og stjómmálamanna. og frrsta
fræðsla okkar allra um memiingararf okkar
kemur jú í grunnskólanum. Gmnnurinn
er lagður að hinu sameiginlega minni.
Oftast í góðum tilgangi, að auka samkennd
og tilíinningu okkar fyrir að tilhevra sömu
þjóð og sömu fortíð - helst mjög glæstri
fortíð. Frægir landnámsmenn vom ekki
endilega til, frægir íslenskir landkönnuðir
32