Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Page 16

Um vald húsfreyja á Íslandi á fyrri tíð
(hann var biskup í Skálholti 1269–
1298) árið 1275 skyldi hjónabandið og
margar reglur því samfara falla undir
kirkjulög. Með gildistöku Jónsbókar
1281 var einnig nokkuð þrengt að rétti
kvenna miðað við ákvæði Grágásar.
Konum bar nú að eiga sameign með
eiginmönnum sínum og hjónabandið
fékk á sig meira yfirbragð sameignar-
félags, þar eð hjónin skyldu hvort um
sig gegna gagnkvæmri framfærslu-
skyldu hins. Í Jónsbók er sömuleiðis
felld burt lögheimiluð forsjá kvenna
fyrir innan stokk, sem þekkt er úr
Grágás. Þegar kom að því, að konungur
og kirkja leiddu ný fyrirmæli í lög á
þessum árum, var raunar komin næstum
fjögur hundrað ára hefð á öfluga
réttarstöðu íslenskra kvenna.

Kristniréttur Árna biskups varð að vísu
að lögum – þar á meðal fyrirmæli um
hreinsun kvenna eftir barnsburð og
skírn barna stuttu eftir fæðingu – en
húsfreyjur héldu samt gegnum tíðina að
mestu leyti fyrri stöðu sinni í bænda-
samfélaginu íslenska. Um þetta vitna
m.a. þjóðsögurnar. Í grunni íslensku
þéttbýlisfjölskyldunnar nú á dögum má
jafnvel sjá viss einkenni hins gamla
umsýsluvalds húsfreyjunnar, sem með
seiglu hefur staðið gegn hugmynda-
fræði borgarmenningarinnar og gegn
feðraveldinu.

Greinin heitir á frummálinu: Om hus-
freyjamyndighed i det gamle Island og
birtist í Festskrift til Thelma Jexlev;
Fromhed, verdslighed i middelalder og
renaissance árið 1985.

Dr. Þorkell Jóhannesson þýddi.
__________
16