Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Blaðsíða 29

Akri (mynd 1).
Úlfurinn
Úlfurinn fer víða og er rétt eins og
fuglinn mikils metinn fylgja sjamana,
sem í leiðslu leggja líka að baki langar
leiðir. Úlfurinn hefur þar fyrir utan
ótrúlegt úthald, mikið mótstöðuafl og
seiglu. Þar að auki er hann blóðþyrstur,
þ.e. að hann á það til að drepa sér til
skemmtunar (Glosecki 1989, bls. 191).
Úlfsnafnið er sem áður segir algengasta
heiti í mannanöfnum, oftlega sett saman
við björn, örn eða svín, og sem seinni
liður heita sem merkja orrusta, her,
sverð o.s.frv., þ.e. dýr og heiti sem
tákna vald. Í norrænum bókmenntum
segir frá sérlegum stríðsmönnum sem
kallast úlfhéðnar og hefur það orðsifja-
legar rætur í merkingunum „úlfakápa“
eða „úlfafeldur“ (Müller 1967, 1968).
Elsta þekkta dæmi um þetta er í
Haraldskvæði, lofkvæði um Harald
Hárfagra (860 – 940), sem ort var af
Þorbirni hornklofa um 900 e.kr.: „Þau
(skipin í flota Haralds) voru hlaðin
stórbændum og hvítum skjöldum, vest-
rænum spjótum og velskum sverðum;
grenjuðu berserkir, gunnur var þeim í
sinni (8), emjuðu úlfhéðnar og skóku
atgeirina“ (8. vísa), og síðar segir: „Af
berserkja reiðu vilk spyrja bergir
hræsævar...“ (hræ-sævar = blóð), þ.e.
þeir drukku blóð; framhaldið má skýra
sem „...hvaðan þeim er gefin dráps-
gleðin?“ Svarið má ef til vill greina í
næstu vísu: „Ulfheðnar heita, þeirs í
orrustu blóðgar randir bera, vigrar
rjóða, es til vígs koma; áræðis mönnum
einum hykk þar undir felisk...“. Hér er
þeim lýst sem áræðismönnum sem
felast undir úlfhéðnum! (Jónsson 1912;
sjá einnig Malmros 1986, bls. 92 o.áfr.;
Høilund Nielsen 1999, bls. 332; þýðing
á dönsku fylgir Price 2002, bls. 367).
Hér og í yngri bókum norrænum er
sagt frá úlfhéðnum með sama móti og
berserkjum og þeim lýst sem úrvals-
sveitir konungs. Hermenn í úlfhami
birtast á fjölda stöðum í myndfræðinni:
á málmþrykki frá Þórslundi og tveimur
skjaldhlífum þýskum frá sama tíma, frá
Gutenstein og Obrigheim (Böhner
1991, bls. 717 o.áfr.). Bæði textar og
myndir sýna að hér voru hermenn á ferð
með úlfafylgju, þ.e.a.s. hermenn sem í
orrahríðinni miðri VORU úlfar og
höfðu eiginleika úlfsins – í Haralds-
kvæðinu er það gefið í skyn með
blóðgum skjöldum, roðin spjótin – tákn
drápsæðis sem fylgdi, úlfavælið, blóð-
þorsti og drápsgleði. Sömu ummyndun
er að sjá í Völsunga sögu, sem var færð
á bókfell á 13. öld, en byggir á eldri
hetjukvæðum, sem má finna í Eddu-
kvæðum. Þar er sagt frá Sigmundi og
syni hans Sinfjötla, sem klæðast úlfa-
feldum í leiðangri, og samkvæmt því
ýlfruðu og bitu fjandmenn sína á
barkann. Í dagslok komust þeir ekki úr
úlfhamnum en tókst það loks eftir langa
dvöl neðanjarðar, sem gefur að skilja að
þurft hafi galdur (8. kafli). Hér sjáum
við einnig úlfmanninn, ekki ein-
vörðungu í úlfaklæðum, heldur sem
tekur úlfsmynd.
Í stílfærðri list yngri járnaldar gefur
að líta úlfslegt rándýr með beraðar
vígtennur – oftlega í samsetningum við
villisvín, ránfugl og manneskju, t.d. á
skjaldhlífunum frá Sutton Hoo og Vals-
gärde 7. Úlfur var eins og áður hefur
komið fram algengasta dýrið í sam-
settum mannanöfnum og í nöfnum sem
sett voru saman við heiti orrustu.
Örninn, villisvínið og úlfurinn hafa öll
ákveðin einkenni sem gera þau að
máttugum fylgjum; saman standa þau
fyrir hraða, græðgi, úthald og bardaga-
Lotte Hedeager
__________
29
(8) Í sögu Haralds
konungs hárfagra er
hluti kvæðisins en þar
er eftirfarandi skrifað
líka: Gunnr (valkyrja,
sem fer með her-
mönnum í styrjöld)
var í hug þeirra (18.
kafli).