Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Page 23

ormur, en á töskunni, sem gerð er úr
gulli og grópavirki einnig, gefur að líta
ránfugl og andfugl og þar að auki
mannsmynd með rándýr nokkurs konar
sitt til hvorar handar (Bruce-Mitford
1979, myndir 73 og 80). Sú samsetning
gengur síðan aftur á málmþrykkinu frá
Þórslundi. Á skildi situr ránfugl með
klær til atlögu búinn. Hnakkakambur
þess fugls er rándýr með beraðar tennur,
mannshöfuð myndar læri þess og ormar
í listrænni sveiflu stélið. Skjöldurinn
hefur á bakhliðinni styrktarhlífar settar
ránfugli, rándýri og andliti, sem er
einkennilegur blendingur manns og
dýrs. Lögmál dýraskreytis eru m.ö.o. að
finna í hinu eiginlega myndræna
skrauti, þar sem grunnþættirnir eru
dýratýpur í mynd ránfugls, orm og
bardagadýrs, en dýr og menn mynda
tvítengda samsetningar.
Niðurstaða:
• Menn birtast í dýrshami – sem
úlfar, svín eða fuglar – frá
tímum þjóðflutninganna til vík-
ingaaldar.
• Dýramyndir fela í sér manns-
andlit.
• Fugl (ránfugl), ormur, fjórfætt
bardaga- eða valdsdýr eru ríkj-
andi dýramyndir, á stundum sett
saman í eitt dýr, ef til vill með
manneskju líka. Þessu megin-
einkenni er fram haldið fram á
víkingaöld.
• Húsdýr eru yfirleitt ekki hluti af
myndvali.

Dýraheiti í mannanöfnum

Fjöldi mannanafna úr norrænum og
jafnframt germönskum miðaldabók-
menntum innihalda dýraheiti. Nafngiftir
foreldra eru sjaldnast háð tilviljun og
því gefa dýraheiti til kynna hvaða kraft
og auðkenni voru talin felast í þeim.
Dýraheiti koma annað hvort fyrir sem
táknræn mannanöfn eða sem forskeyti
mannanafna, eða sem tví- eða þríliða
nafnasamsetning. Í germönskum eða
skandinavískum nafnabyggingum eru
einkum eftirfarandi dýr að finna: úlf,
björn, svín, hund, þjór, hjört, hafur,
hrút, orm (snák, dreka), mörð, hross,
villidýr, örn, val, hrafn, kráku eða álft.
Þorri þeirra er valds- eða bardagadýr, en
fjarri lagi öll, og ekki er neitt ótvírætt
samband milli t.d. annars vegar álftar
eða hjartardýra og kvenna og hins vegar
bjarnar og karlmanns (Müller 1968, bls.
216 o.áfr.).
Elstu samsetningar nafna eru björn +
úlfur, örn + úlfur, göltur + úlfur. Aðrar
samsetningar eru einnig alvanalegar,
t.d. örn + göltur, örn + göltur + úlfur,
örn + ormur (Speake 1980, bls. 78).
Speake bendir, ásamt Joachim Werner
(1963), á samsvörun þessara nafna,
einkum og sérílagi dýrasamsetninga í
Stíl II.
Í fornenskum bókmenntum bera
Lotte Hedeager
__________
23
Mynd 5. Málmþrykksplata frá Þórslundi á
Ölandi (Arbman 1980, bls. 24).