Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Side 102

Hulduhóll: líkbrennslustaður

Hinn tignarlegi Hulduhóll stendur vest-
ast á bæjarhólnum á Hrísbrú og vísar
vestur yfir hafið (mynd 9). Þetta er mest
áberandi náttúrueinkenni norðan megin
þegar haldið er inn dalinn. Hóllinn er
mótaður í skipslíki af náttúrunnar hendi.
Stefnið liggur í vesturátt og mótast af
undirliggjandi basaltbergi. Hann er
hæstur og breiðastur um miðbikið og
mjókkar til austurs. Hóllinn er flatur
fyrir miðju og þar er grasið sérstaklega
gróskumikið. Ef staðið er á miðju
hólsins og horft yfir vesturodda hans,
vísar Hulduhóll beint til hafnarinnar
sem sést við ströndina í Leiruvogi.
Einhvern tíma fyrr á öldum hefur
vesturhluti hólsins verið lagfærður
lítillega. Þá hefur möl verið borin að og
notuð til þess að fylla upp í 4 metra
langa og 20 cm djúpa dæld til að jafna
út muninn á hæsta punkti hólsins og
stefninu. Stórar steinhellur, sem komið
hefur verið fyrir við norður- og
suðurhliðina, halda mölinni á sínum
stað. Hulduhóll er því samsettur úr
mörgum stórum og margvíslegum
þáttum. Vesturendinn er manngerður, úr
malarfyllingu, líklega til að undirstrika
skipslag hólsins. Miðja hólsins er annar
hluti og er hún sýnileg hvaðanæva að úr
dalnum. Líkt og á Kirkjuhóli, hafa
nútíma landbúnaðartæki aldrei verið
notuð á Hulduhóli. Eins og nafnið gefur
til kynna, þá var talið að huldufólk
byggi í Hulduhól og það var ástæðan
fyrir því að ekkert var gert á þessum
hól, sem raskað gæti ró álfanna. Allir
þessir þættir vöktu áhuga okkar.
Á víkingaöld voru bæði líkbrennsla
og venjulegar jarðarfarir algengar
greftrunaraðferðir á Norðurlöndum.
Þrátt fyrir leit fornleifafræðinga í nær
heila öld hafa ekki fundist nein um-
merki um líkbrennslu á Íslandi. Í ritinu
Sögu Íslands, er merkileg grein forn-
leifafræðinnar um Ísland til forna
(Kristján Eldjárn 1974). Greinina skrif-
aði Kristján Eldjárn, f.v. forseti og
þjóðminjavörður og einn fremsti sér-
fræðingur í heiðnum greftrunarsiðum á
Íslandi. Kristján skrifar sérstakan kafla
um líkbrennslu og greftranir en hann
hefst svona:
„Ekki verður svo við kumlin
skilizt að ekki sé minnzt á það
merkilega atriði, að í þeim
rúmlega 300 kumlum, sem
nokkur þekking er á, finnst
hvergi vottur líkbrennslu. Aldrei
hefur neitt fundizt á Íslandi sem
bendir til þess að dauðir men hafi
nokkurn tíma verið brenndir þar.
Slíkt getur átt eftir að finnast, en
almennar líkur eru eindregið þær,
að þessi útfararsiður hafi alls ekki
viðgengizt hér á landi. Þetta er
merkilegt þegar þess er gætt, að
hvarvetna á Norðurlöndum var
líkbrennsla alþekkt á víkingaöld,
eða landnáms- og söguöld vorri,
og reyndar allt síðan á rómverskri
járnöld, en svo eru nefndar í
menningarsögu Norðurlanda
fyrstu fjórar aldir eftir Kristburð
(Kristján Eldjárn 1974, bls.
138).“
Efst á miðjum Hulduhól rannsökuðum
við leifar af því sem virðist vera lík-
brennslustaður frá víkingaöld (mynd
10). Hann fannst í um 25 cm jarðvegs-
lagi sem þakti basalt berggrunn hólsins.
Í því var að finna þykkt lag af viðar-
kolum, öskulög og fjögur brennd brot úr
hauskúpu manns (mynd 8). Auk þess
var mikið af litlum brotum úr beinum,
leifum af bronsplötu og járnbrotum og
__________
102
Valdamiðstöð í Mosfellsdal