Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Side 82

færa Þjóðminjasafni Íslands til varð-
veislu (9). En hver hefur úrskurðarvald
þegar dregin eru mörk á milli þjóðar-
gersema og forngrips? Merking gripa er
jafn mikilvæg virði þeirra. Michael
Foucault benti einmitt í skrifum sínum á
tengsl milli valds og merkingar (Layton
et al., 2006). Mikilvægt er fyrir þjóð að
endurskoða reglulega hugtakið þjóðar-
gersemar. Með slíku er ekki vegið að
sjálfsímynd hennar; slík naflaskoðun
kemur einfaldlega í veg fyrir að póli-
tískur föðurarfur genginna alda brengli
hugmynd og skynjun þjóðar á eigin
gersemum.
Að framansögðu má segja að merking
hluta móti virði þeirra. Í slíku samhengi
er merkingarlaus hlutur, sem hægt er að
meta til fjár, einskins virði.

Niðurlag

Í þessari stuttu grein var gerð tilraun til
þess að skýra frá siðferðislegum, hag-
fræðilegum og heimspekilegum álita-
málum sem upp geta komið þegar
viðhorf þeirra sem menntaðir eru og/eða
vinna á sviði þjóðmenningar skarast við
viðhorf þeirra sem fara með rekstur
menningarstofnana. Til þess var tilfelli
á Nýja Sjálandi athugað sérstaklega í
þeirri von að það varpi ljósi á hinar
siðferðislegu hliðar. Ljóst er að hver
lítur gullið sínum augum og varasamt er
að notast við einn altækan mælikvarða
við mat á verðgildi. Það sem kann að
hljóma skynsamlega í augum fjár-
málamanna gerir það ef til vill ekki í
augum safnamanna. Hinsvegar má að
einhverju leyti rökstyðja þá fullyrðingu
að rétt sé að setja verðmiða á menn-
ingarminjar. Kæmi sá dagur að verðmat
menningarminja væri skilyrði að hálfu
þess ráðuneytis sem færi með yfirstjórn
menningarmála væri þó siðferðislegt
frumskilyrði að verðmeta heildina en
ekki einstakar einingar. Hin reyfara-
kennda lausn þjóðskjalasafns Nýsjá-
lendinga er því ekki svo galin þegar
betur er að gáð. Nauðsynlegt er að ein-
hverskonar mat á safnkosti allra safna
liggi fyrir þar sem megindlegar upp-
lýsingar um safnkost eru settar fram á
kerfisbundinn hátt (10). Jafnvel gæti
reynst jákvætt að benda á þau peninga-
legu verðmæti sem liggja á söfnum
landsins, við misjafnlega gott atlæti,
verði það til þess að forða þeim frá
eyðileggingu. Það á einnig við um
fornminjar í jörðu. Gagnsæi getur verið
af hinu góða sé hlúð að siðferðislegum
álitamálum.
Ekki er hægt að beita reiknistokknum
jafnt á alla hluti. Ólíkt fasteignum auka
fágætir gripir verðgildi sitt með
tímanum. Ekki er hægt að fordæma
verðmat allra þjóðmenningarlegra gripa
þar sem slíkt vekti upp spurningar um
tvöfalt siðgæði varðandi verðmat lista-
verka og jafnvel sögufrægra bygginga.
Siðferðisleg mörk hér eru ekki jafn skýr
og ætla mætti í fyrstu. Vissulega kysu
þó fæstir að einstakir gripir Þjóðminja-
safnsins umbreyttust úr almannagæðum
yfir í einkavöru og rötuðu því næst í
viðhafnarfundaherbergi fyrirtækja.
Hérlendis njóta forngripir lagalegrar
verndar gegn hæstbjóðanda. Mikilvægt
er að svo verði áfram svo að ,,tilboð
sem erfitt er að hafna“ valdi ekki
átökum á milli þeirra sem vilja varð-
veita menningararfinn og þeirra sem
vilja hagkvæman rekstur.

Heimildaskrá

Ágúst Einarsson (2004). Heilsuhag-
fræði á Íslandi. Tímarit um viðskipti og
efnahagsmál (2003), bls. 5-25.
Er rétt að setja verðmiða á menningarminjar?
__________
82
(9) Gott dæmi um
þetta er hollvinafélag
Þjóðminjasafnsins,
Minjar og Saga, sem
hefur keypt talsvert af
gripum svo þeir hljóti
varðveislu á Íslandi.

(10) Kerfisbundið mat
á safnkosti varðar að
sjálfsögðu spurning-
una um það hverju
eigi að halda til haga,
en sú spurning var
ekki til umræðu hér.