Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Qupperneq 60

miðjum gröfum og öðrum minjum
vegna þess að menn leituðu haugfjárins
eða gripa. Sú aðferð lifði býsna lengi á
Íslandi, eða lungann úr síðustu öld, þó
hún hafi verið yfirgefin um miðja
síðustu öld í nágrannalöndum okkar.
Grunurinn um að grafirnar fælu í sér
meiri möguleika en aðeins þá að vera
grundvöllur tegundagreininga á gripum,
aldursgreininga og upplýsingabanki um
menningarlegan uppruna leiddi af sér að
menn fóru að grafa upp allar minjarnar
og jafnvel næsta nágrenni þeirra. Menn
leituðu mannvirkja eða byggingarþátta
sem gátu gefið upplýsingar um sjálfa
útförina svo sem athafnir fyrir og eftir
greftrunina.

Nýir tímar

Samfélög þau, sem tekin eru til
rannsóknar innan fornleifafræðinnar,
eru af ýmsum toga bæði tæknilega séð
og menningarlega. Sama má segja um
samfélög þau sem mannfélagsfræðin
rannsakar. Ef fornleifarannsókn beinist
að ákveðnu samfélagi á einhverju
tilteknu tæknilegu plani og með
ákveðnu hagkerfi, t.d. veiðimanna- eða
bændasamfélag, þá er eðlilegt að rann-
sókn mannfélagsfræðinnar á svipuðu
plani komi að miklum notum. En
margar eru hætturnar sem erfitt er að
varast og jafnvel ómögulegt.
Goody sýnir til dæmis fram á að
ákveðinn hópur fólks svo sem morð-
ingjar, einstaklingar sem fallið hafa
fyrir eigin hendi, meintar nornir,
þroskaheftir og samkynhneigðir fái
öðruvísi greftrun en aðrir samfélags-
þegnar (1962, bls. 142). Fyrir þessu eru
mýmörg dæmi.
Peter Jankavs tekur undir þetta og
bætir því við að tegundir grafa eða
greftrunarsiða sem í dag eru ósýnilegar
gætu hafa verið til. Dæmi um slíka siði
gæti verið að eftir líkbálið hafi öskunni
verið kastað upp í vindinn eða í vatn, að
líkið hafi verið skilið eftir á víðavangi
fyrir rándýr. Stéttaskipting, ættartengsl
eða aðrir sambærilegir þættir gátu
valdið því að manneskjur voru grafnar í
mismunandi kumlateigum en það leiðir
af sér að einstakir kumlateigar verða
ekki dæmigerðir fyrir samfélagið
(Jankavs 1987, bls. 23).
Þessi dæmi eru gjarnan notuð á
frjálslegan máta af fornleifafræðingum
þegar í ljós kemur að kumlateigar þeirra
sem þeir eru að rannsaka sýna ekki
dæmigert úrval þegnanna sem þar ættu
að hvíla. Þrátt fyrir urmul þátta sem
skýrt geta þennan skort á úrvali eru þeir
yfirleitt ekki ræddir. Fleiri dæmi má
nefna, svo sem ófullnægjandi eða óná-
kvæma beinagreiningu, ófullrannsakaða
kumlateiga eða mismunandi varðveislu-
skilyrði.
Peter J. Ucko heldur því fram að
meirihluti þekktra og þjóðfræðilega
rannsakaðra lágtæknisamfélaga ein-
kennist ekki af einsleitum greftrunar-
siðum, þvert á móti séu þeir margbreyti-
legir (1969, bls. 270). Fornleifafræð-
ingar hafa þá tilhneigingu að vanmeta
þennan þátt. Það getur einmitt verið
erfitt að meta þetta nákvæmlega. Ekki
verður það auðveldara þegar meta skal
margbreytilegan margbreytileikann eða
mismikinn margbreytileika (s. variation
på variation – varierande variation).
Hér er að vissu leyti vísað til samtíða-
vandamálsins, þ.e. hvort um samtíða
fyrirbæri er að ræða eða ekki (s.
diakront – synkront). Það er með
eindæmum erfitt að skera úr um hvort
grafir á kumlateig séu samtíða eða ekki
og þá hvort greftrunartíðnin hefur verið
há. Aldursgreiningaraðferðir okkar
__________
60
Kuml og samfélag