Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Blaðsíða 48

ingu. Breytingin snýst ekki um óvirk
lán, heldur virkt val og endursköpun
framandi fyrirmynda. Líta verður á
þetta virka val sem þátt í skipulagi þar
sem mismunandi félagslegir hópar taka
til sín ýmis konar framandi menningar-
lega þætti og laga að sínum. Stað-
bundnu umbreytingarnar leiða af sér
nýja menningarlega þætti – eins konar
blendinga eða jafnvel bastarða. Forn-
norrænir trúarsiðir eru þess vegna fullir
af bastörðum, líkt og allir aðrir menn-
ingarheimar.
Sameiginlegir þættir í trúarlegum
siðum íbúa Norður-Evrópu benda til
endurtekinnar samblöndunar skandi-
navískra, samískra, finnskra, baltneskra
og slavneskra menningarheima. Sam-
skipti á milli fólks á meginlandi Evrópu
og í löndunum við Miðjarðarhaf hafa
jafnvel haft afgerandi áhrif til breytinga
á hinum norræna átrúnaði. Skandinavar
höfðu augljós tengsl við íbúa þessara
svæða strax á bronsöld og vel má vera
að hugmyndir um hið forna hlutverk
sólarinnar hafi verið undir áhrifum frá
eystri hluta Miðjarðarhafssvæðisins
einnig. Árhundruðum fyrir tímatal
okkar, einkenndist meginland Evrópu af
keltneskum fornríkjum með stórum
víggirtum borgum. Á keltneskum
svæðum voru sérstakar ferkantaðar
girðingar notaðar fyrir stórar trúarlegar
máltíðir en svona girðingar fundust
nýlega í Kärragård í Suður-Hallandi.
Fundurinn sýnir að jafnvel Skandinavía
og sú trú sem þar var iðkuð varð fyrir
áhrifum af hinum keltneska menningar-
heimi. Að öðru leyti var það rómverska
ríkið sem var mikilvægasta fyrirmynd
skandinavísks átrúnaðar og þeirrar trúar
sem þekkt er úr íslensku fornbók-
menntunum. Vegna ránsferða við upp-
haf tímatals okkar til staða innan
keltnesku fornríkjanna á meginlandi
Evrópu lá heimsveldið allt í einu mjög
nálægt skandinavísku umráðasvæði.
Nálægðin við Rómaveldi birtist í róm-
verskum gripum sem verða áberandi í
Skandinavíu fyrstu öldina eftir Krists-
burð en bein samskipti á milli þessara
svæða verða ekki almenn fyrr en eftir
Markomannstríðið á 2. öld. Líklega
ferðuðust rómverskir verslunarmenn og
erindrekar til suðurhluta Skandinavíu á
3. og 4. öld, en á sama tíma hófu
Skandinavar að ganga á mála hjá
rómverska hernum. Samfundir þessara
menningarheima urðu til þess að
rómverskar fyrirmyndir blönduðust, í
breyttu formi þó, hinum staðbundnu í
Suður-Skandinavíu, þrátt fyrir fjarlægð
á milli landamæra þeirra. Eitt sérlega
greinilegt dæmi um þessa rómversku
blöndun er rúnaletrið. Rúnir urðu til úr
latneska stafrófinu við lok 2. aldar eða
um aldamótin 200 í Suður-Skandinavíu.
Rúnirnar hafa sama grunnform og
hljóðgildi og latnesku fyrirmyndirnar en
um leið mynda þær eitthvað nýtt. Það
sem greinir þær frá latnesku bók-
stöfunum er að rúnirnar búa bæði yfir
hljóðgildi og hugtaki. Rúnunum er
raðað í eigin röð og notkun þeirra er allt
önnur en latneska stafrófsins. Sá sem
bjó rúnirnar til skapaði þar með
rómversk-skandinavískan blending.
Rúnirnar tengjast einstaka sinnum
skandinavískum skáldskap og dýra-
skreyti sem var sérstakur stíll þar sem
skýrar, jafnt sem óskýrar, dýramyndir
fléttuðust hver um aðra. Fyrirmyndir
þessara tjáningarforma má eflaust rekja
til Rómaveldis. Dýraskrautið, sem rekja
má aftur til 4. og 5. aldar, virðist hafa
orðið fyrir áhrifum skreytistíls og
dýramynda sem venjulega má tengja
við rómverska herinn í umdæmum
__________
48
„Mission impossible?“