Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Blaðsíða 32

skinn eða serkur. Snorri og síðari tíma
menn, jafnvel fram á 19. öld héldu ber
ranglega vera berr, þ.e. nakinn, og töldu
merkja þann er gengi nakinn til orrustu
eða vopnlaus (Davidson 1978; Simek
1996, bls. 35). Í þess stað ber að skilja
þetta sem stríðsmenn sem höfðu björn
að fylgju og börðust í bjarnarlíki, án
þess þó nauðsynlega að bera bjarnar-
skinn. Í norrænum bókmenntum er
þeim lýst sem skelfilegustum allra
bardagamanna og þeim er saman að
jafna við úlfhéðna sem hermenn Óðins.
Snorri ritar í Ynglinga sögu um menn
Óðins: „...menn hans fóru brynjulausir
ok váru galnir sem hundar eða vargar,
bitu í skjöldu sína, váru sterkir sem
birnir eða griðungar. Þeir drápu mann-
fólkit, en hvárki eldr né járn orti á þá.
Þat er kallaðr berserksgangr“ (Yng-
linga saga 6). Berserkinn ber að líta á
sem úrvals hermann, sem barðist í
bjarnarlíki, í ástandi líku leiðslu, án
þess að finna til sársauka né ótta. Ber-
serkurinn hefur á valdi sínu máttugasta
og hættulegasta seiðmagn alls –
hamskiptin (Glosecki 1989, bls. 205,
o.áfr.). Þessi yfirnáttúrulegi hæfileiki til
að ganga berserksgang virðist nánast
alfarið líða undir lok við kristnitöku,
eins og getur í Eyrbyggju sögu, 61.
kafla (Raudvere 2003, bls. 109).
Mestu hetjur norrænna og fornenskra
bókmennta bera nöfn tengd bjarnar-
heitum en það afhjúpar svo um munar
umfang þess trúarlega og trölldómslega
krafts, sem björninn var álitinn hafa til
að bera. Úr Hrólfs sögu kraka er Bjarki
þekktur, en það merkir lítill björn, og er
hann son Beru (birna) og Bjarnar
(karlbjörn). Bjarki er sá bjarnarson sem
birtist með ljósasta hætti í germönskum
fræðum og er hann bein hliðstæða við
Bjólf, eða Beowulf, sem merkir Bee –
wolf, þ.e. bífluga og úlfur, sem er
samheiti eða kenning fyrir björn, sem
leitar að hunangi eins og notað er til
mjaðargerðar í konungsgarði (Byock
1998, bls. XXIX, o.áfr.). Með sama
hætti og björn var fylgja mögnuðustu
sjamana á evrasíska meginlandinu, var
hann fylgja með mestu goðsagnahetjum
norrænna og fornenskra bókmennta,
auk eins og áður getur iðulega notaður í
kenningum fyrir Óðinn (Glosecki 1989,
bls. 206).
Sú sérstaða, sem gera má ráð fyrir að
björninn hafi haft sem miðpunktur
trúarlífs í Skandinavíu í fornöld, birtist
með margskonar hætti, þar á meðal í
bjarnarkumlum, þar sem birnir eru
jarðaðir með hliðstæðum hætti og
menn; í bjarnarklóm sem fundist hafa í
ríkum kumlum frá járnöld, t.d. úr
norsku Snartemokumlinu (Hougen
1953); og í túlkunum á herbúningum
allsérstökum frá þjóðflutningstímum, til
dæmis frá Evjubæ/Eiði og Haugum sem
túlkað hefur verið sem „bjarnham-
ir“ (Bender, í vinnslu). Bjarnarklær og
tennur sem borað hefur verið í gat bera
Af mönnum og dýrum og þess konar skepnum
__________
32
Mynd 7. Málmþrykk af hjálmi frá Vals-
gerði, kuml 7 (Arvidsson 1977, mynd 142).