Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Blaðsíða 58

meðvitað eða ómeðvitað, í sama sam-
hengi. Þegar við gröfum fram þessar
efnislegu leifar er ekki þar með sagt að
við gröfum samtímis fram hið félags-
lega og menningarsögulega samhengi
sem skóp þær. Til að brúa þennan mun
á hinum efnislega heimi og hinum
óhlutbundna eða félags- og menningar-
lega, styðjast fornleifafræðingar við
þjóðfræðilegan og mannfélagsfræði-
legan samanburð, þó ekki alltaf með
góðum árangri að margra mati. Ef
fornleifafræðin, sem hugvísindi, á að
fást við manneskjuna og tengsl hennar
við aðrar manneskjur og umhverfi sitt
er ekki undarlegt að fræðigreinin gjói
augunum með talsverðri virðingu í átt
að mannfélagsfræðinni, enda er það sú
grein sem fæst einmitt við þetta.
Ákveðinnar minnimáttarkenndar verður
stundum vart hjá fornleifafræðinni og
hafa sumir mannfélagsfræðingar jafnvel
ýtt undir hana. Humphreys og King
gera orð Maurice Bloch að sínum þar
sem hann segir: „However subtle
archaeologists might be at interpreting
material culture I do not think they
could reconstruct the Skalava system or
could fail to be misled into thinking that
the tombs of the wife-giving groups
were those of the dominant social
group“ (Bloch í Humphreys & King
1981, bls. 146). Hjá Skalava samfélag-
inu voru konungagrafirnar fátæklegar
útbúnar en grafir millistéttarinnar
(Bloch 1971).
Það er langt í frá neikvætt fyrir
fornleifafræðina að nýta sér mann-
félagsfræðilegar kenningar, öðru nær.
Þetta er staða sem oft kemur upp innan
fagsins í öðru samhengi. Fornleifafræð-
ingar nota jarðfræðilegar, eðlisfræði-
legar, efnafræðilegar, stærðfræðilegar
og líffræðilegar kenningar í nálgunum
sínum án þess að sérhver þeirra sé
jarðfræðingur, eðlisfræðingur, efna-
fræðingur eða líffræðingur. Þessi þver-
faglega nálgun er trúlega einn af
hornsteinum fagsins og styrkur þess og
samanborið við mannfélagsfræðina
getur fornleifafræðin fengist við gríðar-
lega dýpt og breytingar í tíma.
Binford (1971) heldur því fram að
með þjóðháttafræðilegum samanburði
sé hægt að komast að því að í
jafnræðislegum samfélögum skipti
aldur og kyn grundvallar máli þegar
kemur að mismunandi meðhöndlun
hinna látnu. Hjá flóknari samfélögum sé
það hins vegar félagsleg staða fólks sem
skipti höfuðmáli. Þessu eru flestir
fornleifafræðingar sammála. Hann telur
jafnframt að breytileiki í grafsiðum stafi
af breytileika í hinu félagslega skipulagi
en ekki í hinu atferlislega. Þeir eru
stöðugir í hverju samfélagi fyrir sig,
þ.e.a.s. að samfélag með vissan efnahag
og visst félagslegt kerfi hefur sömu
greftrunarsiði á meðan það er óbreytt.
Margir fræðimenn hafa dregið
samasemmerki á milli ríkulegra kumla
og ríkra kumlbúa. V.A. Alekshin (1983,
bls. 141) telur að fjöldi gripa í kumlum
sé vísbending um ríkidæmið. Einnig
nefnir hann fjölda gripategunda í hverju
kumli og einnig fjölda sjaldséðra gripa
eða magn málma í grömmum reiknað.
Því ríkulegra sem kumlið sé, því hærri
stéttarstöðu hafði kumlbúinn, sérstak-
lega ef um karlmann var að ræða. Þetta
er dæmigerð niðurstaða karllægrar
samfélagsfræði á síðustu öld. Ríkt
konukuml var því vísbending um að
konan hafi verið vel gift efnahagslega.
Dæmi um þessa gömlu túlkun er Ásu-
bergshaugurinn í Noregi. Ef haugfé er
mismundandi á það að benda til þess að
samfélagið hafi verið stéttskipt.
__________
58
Kuml og samfélag