Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2007, Page 18

í staðinn kemur skreytilist sem í
samsetningu sinni er í grundvallar-
atriðum greinar og viðarvafningur.
Dýraskreytið lifði ekki af samfundina
við hin nýju trúarbrögð og þær
stjórnarfarslegu og félagslegu afleið-
ingar sem þeir höfðu í för með sér
(Hedeager 1999, 2003). En þetta mætti
kannski alveg eins heimfæra til þess að
fólk, og þó sérílagi yfirstéttin, skipti um
geðþótta og þar með um stílbragð vegna
áhrifa kristinnar kirkju og stjórnarfars-
legra breytinga sem Norðurlönd geng-
ust undir um og í kringum árið 1200.
Einnig mætti alveg eins leita orsaka
þessa í því að norrænt dýraskreyti
vantaði hæfni til að lifa af og aðlagast
kristnu samhengi, því að það hafði sjálft
rætur í allt öðru og ósambærilegu
trúarkerfi. Ef sú hefur verið raunin gefst
okkur tækifæri til að komast að
kjarnanum í hugarfari forkristilegra
samfélaga á Norðurlöndum með rann-
sóknum á norrænum dýrastílum (1).

Dýrið í stílum/fyrirmyndir dýra

Þróun norrænnar dýraskreytilistar í
upphafi 5. aldar leiddi af sér að til varð
formlegt mál sem réði ríkjum listrænnar
tjáningar til kristnitöku. Frá upphafi til
enda var dýraskreyti óaðskiljanlegur
hluti efnislegrar tjáningar yfirstéttar-
innar og því eðlilegt og sjálfsagt að
spurning um þýðingu þess vakni. Margt
bendir til þess að dýraskreytið hafi
verið annað og meira en bara skraut,
sem hélt velli af gömlum vana gengum
aldirnar. Látlaus umbreyting þess, þrá-
látar tilraunir með nýja grunnþætti og
nýjar samsetningar o.s.frv., ýta undir þá
hugmynd að dýraskreyti hafi gegnt
meðvituðu merkingarbæru hlutverki í
samfélögunum fyrir kristni. Hugmyndin
um hlutverk dýraskreytis sem óað-
skiljanlegs hlutar efnislegrar menningar
fornmanna, ekki síst yfirstéttarinnar,
gerir ráð fyrir að dýrin sjálf hefðu svo
að segja samsvarandi vægi í heimsmynd
þeirra (Kristoffersen 1995, 2000;
Hedeager 1998, 1999, 2000, 2003;
Gaimster 1998; Andrén 2000; Glosecki
2000; Magnus 2001; Lindstrøm &
Kristoffersen 2001).
Það kemur þó engum í opna skjöldu
að sýn manna á heiminn var einnig
breytingum undirorpin á 800 ára
tímabili. Það er rökleg afleiðing að
dýraskreytingalistin hafi verið ofurseld
sömu lögmálum. En þó að allt sé á
hverfanda hveli, stílbrögðin fjölbreyti-
leg og grunnþættir endurnýjaðir, þá er
einn þáttur burðarás alls og tengiliður
stíltegundanna, en það er dýrið sjálft.
Gildi þess felst ekki einungis í
flokkunarlegum nytsamleika, hentugum
til tímasetningar og stílsögulegrar
niðurröðunar fyrir menningarsögulega
fornleifafræði í hefðbundnum skilningi,
heldur er um að ræða að birtingar-
myndir dýranna í þessari listgrein verði
viðfangsefni sem býður uppá ýmsar
flækjur fyrir fornleifafræði vitsmuna-
lífsins. Birtingamynd felur alltaf í sér
meira en hvernig tekst upp með að
skapa náttúrulega eftirmynd dýrsins,
auk þess sem birtingarmynd dýrsins er
ekki heldur hægt að skýra einvörðungu
sem dæmi um listræna tjáningu.
Birtingarmyndir eiga sér nefnilega eigið
líf innan ramma ákveðins menningar-
samfélags og því verða dýramyndirnar
hluti af hugarfari samfélagsins. Stíl-
tegundirnar eru þannig séð ekki „list
listarinnar vegna“ heldur einskonar
menningarleg vitund, greypt í grunn-
stoðir samfélagslegs samhengis. Dýra-
myndirnar munu því vera vitnisburður
Af mönnum og dýrum og þess konar skepnum
__________
18
(1) Við verkið hef ég
þakksamlega þegið
uppbyggilegar athuga-
semdir frá Gry Wiker
við Háskólann í Osló.