Fréttatíminn - 21.08.2015, Blaðsíða 34

Þ að var í BA-náminu í heim-speki sem ég fór fyrst að spá alvarlega í umhverfismál,“
segir Guðbjörg R. Jóhannesdóttir,
doktor í umhverfisheimspeki, að-
spurð um áhuga sinn á náttúru-
vernd. „Þegar ég sótti námskeið um
búhyggju, sem fjallar um samband
bænda við náttúruna, fékk ég að
kynnast kenningum Aldo Leopold
sem er oft talinn vera faðir umhverf-
is- og náttúrusiðfræðinnar. Ég heill-
aðist algjörlega og tók í framhaldinu
námskeið í siðfræði náttúrunnar.
Þetta kveikti algjörlega í mér. Ég
hafði oft verið að velta því fyrir mér í
heimspekináminu hversu mikið það
fjallaði um gamla karla lengst aft-
an úr fornöld en þarna var eitthvað
komið sem mér fannst ég tengja við,
og sem hefði skírskotun í núið.“
Landslag er sérstakt hugtak
Guðbjörg fór til Englands í masters-
nám í umhverfisheimspeki þar sem
áhuginn á efninu jókst enn frekar.
Gerð Kárahnúkavirkjunar stóð yfir
á sama tíma og fylgdist Guðbjörg
með af athygli. „Stuttu eftir að ég
kom heim komst ég í samband við
Þorvarð Árnason sem var þá byrj-
aður að vinna að landslagsverkefni
fyrir rammaáætlun. Hann hvatti
mig og fleiri nemendur til að rann-
saka landslag út frá mismunandi
sjónarhornum sem varð svo upp-
hafið að doktorsverkefni mínu, að
rannsaka fagurfræðilegt gildi lands-
lags. Landslag er sérstakt hugtak
sem er oft skilið á tvo mismunandi
vegu, annarsvegar eitthvað hlutlægt
sem hægt er að lýsa og benda á, en
hinsvegar eitthvað huglægt, sem
felst í fagurfræðilegri og tilfinn-
ingalegri upplifun hvers og eins af
landslaginu. Mig langaði til að vita
hvaða stað þessi fagurfræðilegu,
upplifunar- og tilfinningalegu gildi
eiga í ákvarðanatöku stjórnvalda í
dag og hvaða stað þau ættu að hafa.“
Tilfinningaleg gildi eru van-
metin
Og eiga fegurð og tilfinningaleg
gildi sér stað í ákvarðanatöku stjór-
nvalda?
„Nei, í rauninni ekki. Staðan hef-
ur verið þannig, og það gagnrýni ég
í doktorsverkefninu, að fagurfræði-
legt, upplifunar- og tilfinningalegt
gildi landslags er vanmetið þrátt
fyrir að vera eitt mikilvægasta gildi
íslenskrar náttúru. Þessi gildi hafa
ekki verið til staðar í ákvarðanatöku
því sú hugmynd að gildi landslags
byggi á huglægri upplifun veldur
erfiðleikum í kerfum sem byggjast
á því að það sé hægt að mæla allt og
setja í línurit. En þar sem þetta er
ekki eitthvað mælanlegt hefur því
verið ýtt til hliðar sem persónuleg-
um skoðunum. Það er mjög miður
því þótt það sé ekki hægt að mæla
gildið á sama hátt og t.d. líffræðileg-
an fjölbreytileika þá er samt hægt
að ræða gildin og finna þau út.“
Almenningur fái að taka þátt í
ákvarðanatöku
Hvernig fer mat á tilfinningalegri
upplifun fram?
„Við erum að prófa okkur áfram
og í síðasta kaflanum í ritgerðinni
minni þá sting ég upp á leiðum. Það
langmikilvægasta er að tala við fólk
og að hleypa fólki í ákvarðanatökur.
Það er eitthvað sem er lögð mjög
mikil áhersla á í Evrópska lands-
lagssáttmálanum sem Íslendingar
eru búnir að skrifa undir en sem við
höfum ekki enn fullgilt. Samkvæmt
þessum sáttmála er landslag mjög
mikilvægur þáttur í lífsgæðum
fólks. Og þar er lögð mikil áhersla
á að landslag sé metið bæði út frá
hlutlægum gildum en líka huglæg-
um, eins og skynjun og upplifun
fólks. Þar er líka lögð mikil áhersla
á að almenningur fái að taka þátt í
ákvarðanatöku um landslag. Og það
er leiðin sem við þurfum að fara.“
Guðbjörg R. Jóhannes-
dóttir lauk doktors-
verkefni sínu, Íslenskt
landslag: fegurð og
fagurfræði í ákvarð-
anatöku um nátt-
úruvernd og – nýtingu,
í vetur. Doktorsverkefni
Guðbjargar fjallar um
það hvernig skilningur
á landslagi og fagur-
fræðilegri upplifun af
því geti komið að gagni
við ákvarðanatökur
sem varða nýtingu
náttúrunnar. Frá árinu
2006 hefur Guð-
björg starfað sem
stundakennari við Há-
skóla Íslands og síðar
Listaháskóla Íslands
samhliða doktors-
náminu. Í dag er hún
aðjúnkt við Listahá-
skólann og stundar
einnig rannsóknir á
vegum Háskólans fyrir
Rammaáætlun.
Þurfum að
taka tillit til
fegurðarinnar
Fegurð og fagurfræðileg gildi hafa hingað til verið hunsuð í
ákvarðanatöku um náttúruvernd á þeim forsendum að þau séu
tilfinningaleg og því illmælanleg. Guðbjörg R. Jóhannesdóttir,
doktor í umhverfisheimspeki, vill breyta þessu. Hún vill sýna
fram á að fegurð skiptir máli, ekki bara fyrir augað heldur fyrir
sjálfsmynd okkar sem þjóðar.
Framtíðin er björt
Guðbjörg og samstarfskona hennar,
Edda R.H. Waage, hafa verið að vinna
forrannsóknir fyrir faghóp 1 sem starfar
fyrir rammaáætlun á vegum Háskóla Ís-
lands í sumar með því að tala við stað-
kunnuga og annað fólk um upplifun þess
af landslaginu. Hún er bjartsýn á að fag-
urfræðileg gildi verði tekin með í reikn-
inginn í framtíðinni. „Í öðrum áfanga
rammaáætlunar var landslag í fyrsta
skipti tekið inn í myndina á grundvelli
nýrra rannsókna sem voru unnar á veg-
um faghóps 1. Þá var farið í að skoða
þessa hlutbundnu hlið landslagsins og
það var skoðað hverskonar landslags-
gerðir eru til á Íslandi, hvað er algengt
og hvað er sjaldgæft og hversu fjölbreytt
er það. Svo stóð til að gera matshluta
líka, þar sem reynt væri að skoða hvern-
ig almenningur metur landslag, en það
var ekki gert þá. En núna er verið að
taka fyrstu skrefin í þá átt svo framtíðin
er aðeins bjartari.“
Ekki hægt að verðmerkja landslag
Er fólk orðið opnara fyrir tilfinninga-
legum rökum þegar kemur að náttúru-
vernd?
„Já, algjörlega. Ég finn það sterkt
í samfélaginu hversu breytt viðhorfin
til náttúrunnar eru. Ef einhver hefði
farið að ræða fegurðargildi í sambandi
við nýtingu náttúrunnar fyrir tíu árum
þá hefðu margir hlegið. Og sagt líkt
og Valgerður Sverrisdóttir sagði þegar
Kárahnúkavirkjun var í undirbúningi,
að á því svæði væri engin sérstök nátt-
úrufegurð, og það voru bara talin vera
góð og gild rök. Ég held að þetta gæti
ekki gerst í dag,“ segir Guðbjörg sem
er samt á saman tíma smeyk við það að
verðmerkja náttúrufegurð. „Þetta gildi
sem ég er að tala um er það mikilvægt
að það er ekki hægt að verðmerkja það.
Þetta sem ég er að tala um ristir miklu
dýpra en einhver túristaupplifun. Við
megum ekki meta landslag einungis því
við getum grætt á því. Við þurfum að
vernda landslagið því það skiptir okkur
persónulega máli. Gildi landslags og
fegurðar snertir okkur sem þjóð og er
hluti af sjálfsmynd okkar. Það verður
að meta þessi gildi á þeirra eigin for-
sendum, engu öðru. Það er ekki hægt
að verðleggja landslag. Ekki frekar en
vináttu eða ást.“
Halla Harðardóttir
halla@frettatiminn.is
Þessi gildi hafa ekki verið til staðar í ákvarðanatöku því sú hugmynd að gildi landslags byggi á huglægri upplifun veldur erfið-
leikum í kerfum sem byggjast á því að það sé hægt að mæla allt og setja í línurit.
www.steypustodin.is
Hafðu samband og láttu sérfræðinga okkar
aðstoða þig við að finna réttu lausnina.
Hringhellu 2
221 Hafnarfjörður
Hrísmýri 8
800 Selfoss
Smiðjuvegi
870 Vík
Malarhöfða 10
110 Reykjavík
Berghólabraut 9
230 Reykjanesbær
20
YFIR
TEGUND
IR
AF HELLU
M
Graníthellur og
mynstursteypa
Graníthellur hafa mun lengri endingartíma en venju legar hellur.
Þær henta vel fyrir bílaplön, torg, stíga, þrep, litlar hleðslur og
garða. Mynstursteypa er sniðug lausn í plön, stíga og verandir.
Gæði, fegurð og góð þjónusta
4 400 400
Fjárfesting sem steinliggur
vv
34 viðtal Helgin 21.-23. ágúst 2015