Bókasafnið - 01.06.2010, Blaðsíða 15

15
bókasafnið 34. árg. 2010
Ráðstöfun bókanna
Það var árið 1985 sem Héraðsbókasafni Borgarfjarðar í
Borgarnesi barst bókasafn Páls að gjöf og á slíkt sér varla
hliðstæðu í sögu borgfirsku safnanna. Páll lést þann 27.
maí 1985 og hafði mælt svo fyrir með gjafabréfi ári áður að
bókasafnið færi í Borgarnes eftir sinn dag. Þar var því búinn
góður staður í Safnahúsi Borgarfjarðar og opnað með viðhöfn
árið 1989. Safnið er mikið að vöxtum og í því margar afar
fágætar bækur. Forvitnilegt er að grípa niður í minnisbækur
þær er hann hóf að skrifa um 1960 og kallaði Bókarabb. Í
færslu frá árinu 1971 hugleiðir hann meðal annars hvað verði
um safnið eftir sinn dag:
Oft er eg á seinni árum spurður að því hvað eg ætli að gera við
bækurnar þegar eg er dauður, hvort eg ætli ekki að ráðstafa þeim á
einhvern hátt. Mér verður víst oftast svarafátt, en það sem eg segi
verður oftast eitthvað á þessa leið: Sem bókasafnari finnst mér að
eg hafi dálitlar skyldur við bækurnar sem væru þær vinir mínir. Eg
vil búa svo vel að þeim sem eg hef kunnáttu og trúi því að það
sé nokkur trygging fyrir því að svo verði einnig þó mín njóti ekki
lengur við. Einhvern tímann sagði eg bæði í gamni og alvöru að
helst hefði eg hugsað mér að hafa það líkt og Egill Skallagrímsson
vildi hafa það með silfrið: sá því og sjá menn berjast um hnossið.
Heyrt hef eg að einhver sænskur bókasafnari hafi mælt svo fyrir
að bækur hans skyldu seljast á uppboði. Þá dreifðust þær til þeirra
sem vildu leggja nokkuð í sölurnar. Þetta er dálítið lík hugmynd
og hjá Agli þó ekki leiði slík ráðstöfun til vopnaglamms eða pústra
sem Agli var svo mikill unaður að horfa á.
Það getur vel verið að ég eigi eftir að kynnast stofnun eða
einstaklingi sem mér þætti þægilegt að hugsa mér sem eiganda
bókanna eftir mig. Eg held mér fyndist þá máli skipta að einhver
hefði þeirra not, en jafnframt væri sú krafa ofarlega í hug að þeirra
væri vel gætt, þær yrðu hvorki fyrir skemmdum eða glötuðust.
Safnið
Fyrsta bókin sem Páll eignaðist voru Péturs föstuhugvekjur en
bókina fékk hann að gjöf frá Geir Ívarssyni í Örnólfsdal sem
hann kallaði afa. Geir notaði hana til að kenna Páli að lesa en
gaf honum síðan bókina þegar hann taldi hann vera fullnuma
í listinni.
Um fyrstu bókina sem Páll keypti sjálfur segir hann svo frá
í áðurnefndum minnisbókum:
Fyrsta bókin, sem ég keypti sjálfur, voru Þjóðsögur og munnmæli
eftir Jón Þorkelsson, en þá hef ég verið 8 eða 9 ára. Einhvern dag
á útmánuðum bar gest að garði með stóran poka á baki fullan af
bókum. Sýndi hann varning sinn, og var eg þá nærstaddur. Þótti
mér þessi bók einna girnilegust, og kostaði hún 5 krónur, en það
var einmitt sú peningaupphæð sem eg átti. Fór svo að eg keypti
bókina, og í gleði minni yfir þessari eign gekk eg á milli fólksins
og sýndi því hana. „Skelfing er að vita hvað þú ætlar að verða
ráðlaus, að kaupa bók fyrir alla peningana þína“ var svarið sem
eg fékk hjá húsmóður minni. Varð eg vissulega hryggur því mikil
ógn stóð mér af fátækt sem eg hafði grun um að væri voðaleg. En
hvað sem því leið bætti bókin mér upp þessi vonbrigði, og mátti
segja að eg læsi hana upp til agna.
Það er þó ekki fyrr en þegar Páll er kominn vel á fullorðins ár
sem eiginleg bókasöfnun hefst. Í Pálssafni er áhersla einkum
lögð á eftirtalda efnisflokka: íslensk ljóð, þjóðlegan fróðleik
og rit tengd náttúru Íslands. Einnig er þar mikið af fágætum
prentgripum sem hafa sérstakt varðveislugildi, bókum frá
fyrri öldum, afbrigðaútgáfum og árituðum eintökum.
Páll lagði á það mikla áherslu að safna eldri íslenskum
bókum. Í safninu eru alls 29 íslenskar bækur frá 17. öld, þar
af níu Skálholtsprent, einnig Þorláksbiblía gefin út á Hólum
1644 og þrjár af fyrstu fjórum útgáfum Passíusálmanna; gott
eintak af fyrstu útgáfunni 1666 og sjaldgæfasta útgáfan frá
1682. Einnig má finna í safninu allar útgáfur Passíusálmanna
frá 18. öld. Þar eru líka nær allar útgáfur af Vídalínspostillu,
þar með talin fyrsta útgáfa hennar frá 1718-1720. Nefna má
einnig bækur frá Hrappseyjarprenti, en af 83 bókum og
smáritum sem prentuð voru í Hrappsey á árunum 1772-94 átti
Páll alls 49 og er þar hvað öðru sjaldgæfara. Í viðtali við Braga
Óskarsson í Morgunblaðinu í febrúar 1983 segir Páll að hann
hafi eignast ljóðabækur flestra skálda á 19. öld og eigi þær
flestallar í fyrstu útgáfu. En hann tekur einnig fram að bækur
geti verið afar fágætar þótt þær séu mun yngri og nefnir sem
dæmi ljóðabókina Skottið á skugganum eftir Sigurð Nordal
sem kom út í 54 árituðum eintökum árið 1950.
Páll átti fyrstu skáldritin sem út komu hér á landi. Má þar
fyrst telja Pilt og stúlku eftir Jón Thoroddsen frá 1850. Einnig
er í safninu þýddur reyfari sem kom út hér á landi tæplega
öld fyrr og ber langt og mikið nafn: Þess svenska Gustavs
landkrons og þess engelska Bertolds fábreytilegar Róbinsons
Úr Pálssafni. Styttan er afsteypa af Móse eftir Michelangelo, gjöf til Páls
frá Ferðafélagi Íslands á sjötugsafmæli hans 20. júní 1979.