Bókasafnið - 01.06.2010, Qupperneq 23

23
Yfirlit greinar
Greinin fjallar stuttlega um flokkunarhugtakið, þróun
bókasafna á Íslandi og gefið er yfirlit yfir Dewey-kerfið. Fjallað
er um þýðingar Dewey-kerfisins á íslensku og þróun kerfisins
hér á landi. Ennfremur notkun kerfisins eftir safnategundum.
Þá er fjallað um flokkun sem efnisgreiningu, Gegni og Dewey
og að lokum eru hugleiðingar um framtíð Dewey-kerfisins hér
á landi.
Inngangur
Hvata þess að skoða notkun Dewey-kerfisins hér á landi má
rekja til þess að vorið 2009 var undirrituð beðin um að flytja
fyrirlestur um efnið á ráðstefnu sem haldin var í tengslum
við þriðja ársfund notendafélags Dewey-kerfisins í Evrópu,
European DDC Users Group (EDUG), sem vinnur að framþróun
kerfisins. Notendafélagið var stofnað árið 2007 í samstarfi
við OCLC og var fyrsti fundur þess haldinn í Bern það ár.
Ráðstefnan, sem haldin var í Vínarborg, nefndist Dewey
goes Europe: on the use and development of DDC in European
libraries. Þar voru meðal annars fluttir fyrirlestrar um notkun
kerfisins í ýmsum Evrópulöndum. Fyrirlesturinn kveikti í
höfundi að skoða málið nánar. Við skoðunina reyndist þáttur
Jóns Ólafssonar (1850-1816) ritstjóra, þingmanns og skálds
við kynningu og útbreiðslu Dewey-kerfisins hér á landi meiri
en undirrituð hafði áður áttað sig á og svo veigamikill að
þýðing hans á kerfinu sem birtist í grein í Tímariti Hins íslenska
bókmenntafélags árið 1902 hlýtur að teljast fyrsta þýðing
þess á íslensku. Í heimildum um Jón er bókavarðarstarfi
hans ekki mikið hampað en hann var á árunum 1900-1913
með hléum bókavörður á Landsbókasafni Íslands. Hann
hóf þar notkun Dewey kerfisins og vann þar með merkilegt
brautryðjandastarf.
Ekki hefur ýkja mikið verið skrifað um flokkun á íslensku og
má þar einna helst nefna ofangreinda grein Jóns Ólafssonar
frá 1902, umfjöllun þeirra Björns Sigfússonar og Ólafs F. Hjartar
í Bókasafnsriti I (1952), grein eftir Björn Sigfússon frá 1956 og
grein eftir Ólaf F. Hjartar frá 1970. Þá má nefna grein höfundar
í ritinu Rannsóknir í Félagsvísindum X frá 2009. Að ógleymdri
bók Susönnu Bury um liðflokkun (1974) og grein hennar um
Bliss og flokkunarkerfi hans (1975) sem birt var í Afmælisriti
Björns Sigfússonar.
Flokkunarhugtakið
Flokkun er almennt skilgreind sem ferlið að skipa hlutum eða
hugtökum niður í rökrétt stigveldi með undirflokkum sem
byggjast á því sem flokkanir hafa sameiginlegt og því sem
greinir þá að (Reitz, 2007). Efnisflokkun er beitt á efni bókasafna
burtséð frá útgáfuformi og tekur flokkunin ennfremur til
þess að merkja efnið með marktákni þess flokkunarkerfis
sem notað er (Chan og Hodges, 2007). Það geta verið hrein
marktákn, bókstafir eða þá tölur eins og í Dewey-kerfinu,
eða blönduð marktákn þegar notað er sambland bókstafa
og tölustafa eins og til dæmis í kerfi Library of Congress.
Þrír meginhlutar flokkunarkerfis eru oftast taldir aðaltöflur
(e. schedules), svokallaðar hjálpartöflur (e. tables/auxiliary
tables) og efnislykill (e. index). Hjálpartöflur eru notaðar
þannig að tölum úr þeim er bætt við tölur úr aðaltöflunum
til að ná fram nákvæmari flokkun. Efnislykillinn samanstendur
af heitum sem vísa í viðeigandi flokkstölur í aðaltöflum og
hjálpartöflum.
Almennt er greint er á milli tvenns konar flokkunar,
grófflokkunar (e. broad classification) og fínflokkunar (e.
close classification). Grófflokkun er oftast notuð þegar
flokkunarkerfi er aðeins notað til að raða eftir efni í hillur og
þá er oftast beitt frekari efnisgreiningu, svo sem lyklun. Við
fínflokkun eru allir möguleikar viðkomandi flokkunarkerfis
Þórdís T. Þórarinsdóttir
Dewey-flokkunarkerfið og notkun þess á Íslandi