Bókasafnið - 01.06.2010, Qupperneq 52

52
bókasafnið 34. árg. 2010
Úlfhildur Dagsdóttir
Líf og fjör í myndasögulandi
Í myndasögunni I, Librarian eða Ég, bókavörður, eftir James
Turner segir frá bókaverði (og samstarfsfólki hans) sem þarf
á hverjum degi að berjast við ýmsar óvættir sem ásælast
bókakost safnsins á óheiðarlegan hátt. Sumir reyna að stela
bókum meðan aðrir skila seint og illa og bókavörðurinn
ferðast um allan heiminn (og geiminn) til að leita uppi
skuldseiga lánþega.
Daglegt líf bókavarða á Borgarbókasafni Reykjavíkur er
þó tæplega svona dramatískt, né felur það í sér mikið af
geimferðum, en þó mætti færa rök fyrir því að starfsemin
gangi að nokkru leyti út á bardaga við óvættir: í formi
sjálfsafgreiðsluvéla. Þar taka bókaverðir og lánþegar höndum
saman og takast á við nýja tækni sem á stundum reynist
ansi snúin og virðist jafnvel fjandsamleg þegar verst lætur.
Lausnin er hinsvegar einföld; vélin er nefnilega myndasaga.
Það eina sem þarf að gera er að lesa sig í gegnum þá stuttu
og hnitmiðuðu myndasögu sem afgreiðsluvélin kynnir fyrir
hverjum lánþega, og skiptir þar miklu að samhæfa lestur á
texta og myndum, alveg eins og við lestur á myndasögum.
Já, innleiðing sjálfsafgreiðsluvélanna var nefnilega ekki
aðeins spurning um nýja tækni í bókavörslu heldur felur
hreinlega í sér myndasöguvæðingu alls safnsins.
Myndasögudeild aðalsafns fagnar nú tíu ára afmæli sínu, en
deildin var stofnuð árið 2000 þegar aðalsafn flutti í nýtt húsnæði
að Tryggvagötu 15, Grófarhúsi. Fljótlega stofnuðu önnur söfn
Borgarbókasafns myndasögudeildir, og almenningsbókasöfn
víða um land einnig. Deildin í aðalsafni er þó enn sem
komið er umfangsmest. Myndasögur, sem lengi hafa mátt
búa við ýmiskonar fordóma, eru ekki endilega sjálfsagðar á
bókasöfnum. Norðurlandabúar hafa þó verið framarlega í því
að koma upp myndasögubókasöfnum, og á undanförnum
áratugum hefur vegur myndasögunnar á bókasöfnum eflst
víða um hinn vestræna heim. Í þessu felst aukin viðurkenning á
sérstæðum tjáningarmáta formsins, sem byggir á samspili orða
og mynda, en uppgangur myndasagna á bókasöfnum helst að
nokkru leyti í hendur við aukna áherslu á að víkka út safnkostinn
í stað þess að afmarka hann við hefðbundið lesmál í formi bóka.
Þannig felur innleiðing myndasögunnar í sér aukið lýðræði
framboðs á efni og víðsýni gagnvart því hvað telst vera við hæfi
virðulegra menningarstofnana á borð við bókasöfn. Mótvægið
við þessi háleitu markmið er svo einfaldlega lymskuleg tæling.
Myndasögur laða að þá tegund lesenda sem hvað síst lætur sjá
sig á bókasöfnum, nefnilega unga karlmenn. (Og þegar litið
er til þeirrar staðreyndar að starfsfólk bókasafna er að mestu
leyti miðaldra konur þá fer þetta að virka verulega vafasamt.)
Allt gengur þetta vel, auk þess sem tilkoma vinsælda japanskra
myndasagna (manga) laðar einnig að unglingsstúlkur og
þannig leggja myndasögudeildir net sín víða.
Uppgangur manga er sérlega gott dæmi um þá möguleika
sem myndasagan býr yfir. Innan Japan eru myndasögur
sjálfsagt lesefni sem höfðar til alls almennings á öllum aldri.
Fjölbreytnin er endalaus bæði hvað varðar myndrænt útlit og
viðfangsefni, en manga fjallar jafnt um einhverfu og ævi Búdda
sem hasar, hrylling og ástir unglinga. Þetta á raunar við um
myndasöguformið í heild, en eitt af því sem myndasögudeildir
Borgarbókasafnsins hafa sýnt framá er að myndasagan er ekki
eitthvað eitt eða einhæft (eða einfalt), innan myndasagna
rúmast nákvæmlega jafnfjölbreytt flóra viðfangsefna og innan
annarra frásagnarforma (bókmennta og kvikmynda). Þetta er
undirstrikað með því að raða safnkostinum upp eftir efni, en
í stað þess að hafa allar myndasögur í einfaldri stafrófsröð eru
þær flokkaðar (og merktar) í efnisflokka sem gera lánþegum
leitina að því efni sem höfðar mest til þeirra aðgengilegri.
Bókasafnavæðing myndasögunnar hefur síðan, þegar á
heildina er litið, gert myndasöguna aðgengilegri almennum
lesendum. Lengi vel hefur myndasagan verið jaðarform,
eitthvað sem höfðar til afmarkaðra hópa og þykir ómerkileg
fyrir þær sakir. Innan þeirrar nördamenningar sem myndast
hefur í kringum myndasögur er hún hinsvegar upphafin,
jafnvel göfguð í hugum þeirra sem fylgt hafa eftir krókum og
kimum raðsagna sem sumar hafa þrætt sig í gegnum rúmlega
hálfa öld. Að mati sumra er myndasagan því sérheimur sem
er ekki endilega æskilegt að „utanaðkomandi“ fái aðgang að.
Slík viðhorf eru þó ekki endilega holl fyrir myndasöguna sem
sjálfstætt listform sem þarf sárlega á aukinni viðurkenningu og
útbreiðslu að halda. Bókasöfn leika lykilhlutverk í því að koma
myndasögum á framfæri til nýrra lesenda og gera bæði eldri og
nýrri lesendum kleift að kynna sér möguleika þessa fjölbreytta
forms sem býður ekki aðeins uppá skemmtun, menntun og
afþreyingu, heldur líka uppá leiðbeiningar um hvernig á að
umgangast sjálfsafgreiðsluvélar.