Morgunblaðið - 16.04.2015, Blaðsíða 6

6 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. APRÍL 2015
BAKSVIÐ
Anna Lilja Þórisdóttir
annalilja@mbl.is
Vöntun á jáeindaskanna hér á landi
stendur heilbrigðiskerfinu fyrir þrif-
um á margvíslegan hátt og er ein
ástæða þess að læknar tregðast við
að koma heim úr sérnámi erlendis,
enda er Ísland eina landið í Norður-
Evrópu þar sem slíkt tæki er ekki
til. Vegna þessa fá Íslendingar lak-
ari heilbrigðisþjónustu en þeir eiga
rétt á. Þetta er samdóma álit þriggja
lækna. Einn þeirra leitar nú leiða til
að reka jáeindaskanna sjálfstætt og
selja þjónustuna út.
Jáeindaskanni er notaður til
greiningar ýmissa sjúkdóma, t.d.
krabbameina. Slíkt tæki hefur aldrei
verið til hér á landi og því eru ís-
lenskir sjúklingar sendir á Ríkis-
sjúkrahúsið í Kaupmannahöfn til
rannsókna í tækinu. Undanfarin
þrjú ár hafa 156 Íslendingar farið ut-
an og það sem af er þessu ári eru
þeir 37, samkvæmt upplýsingum frá
Sjúkratryggingum Íslands, SÍ. Í öll-
um tilvikum er um að ræða krabba-
meinssjúklinga. Beiðnir koma frá
læknum og eru yfirleitt afgreiddar
innan sólarhrings. Kostnaður við
hverja meðferð (ferðir, dagpeningar
og rannsókn) er 427.000 krónur.
Áætlað að kosti 700 milljónir
Pétur Hannesson, yfirlæknir á
röntgendeild Landspítala, skrifaði
grein í Læknablaðið árið 2008 um
mikla þörf spítalans fyrir jáeinda-
skanna. „Þá ætlaði Landspítalinn að
kaupa skanna og það hékk saman
við áform um nýbyggingar því það
var talið hentugt að þetta fylgdist
að,“ segir Pétur. Hann segir þró-
unina í framleiðslu tækjanna hraða,
einkum hvað varðar hringhraðalinn
sem framleiðir geislavirka efnið og
því muni þau lækka í verði á næstu
árum. „Kostnaðurinn sem við sjáum
fyrir okkur er 700 milljónir, þar með
talin er bygging húss fyrir hraðalinn
og þetta er töluvert lægra en þær
tölur sem heyrst hafa. Slíkur bún-
aður gæti dugað í tíu ár.“
Pétur segir að hús fyrir hraðalinn
gæti risið við enda K-byggingar-
innar við Hringbraut. „Núna eru lík-
lega 8-10 ár í nýjan spítala. Við get-
um ekki beðið svo lengi. Eins og
staðan er núna erum við ekki að
veita bestu hugsanlegu þjónustu og
við erum ekki að senda út alla þá
sem þyrftu á því að halda. Við erum
eina landið í Norður-Evrópu sem
ekki á jáeindaskanna.“
Röntgen Domus, RD, sem er
einkafyrirtæki í
heilbrigðisþjón-
ustu, hefur verið í
viðræðum við
bandarískt fyr-
irtæki um að
koma upp jáeinda-
skanna hér á landi
og ganga hug-
myndir RD út á
að selja þjón-
ustuna til Land-
spítala og annarra aðila í heilbrigð-
isþjónustu. Eyþór Björgvinsson,
röntgenlæknir og stjórnarformaður
RD, tók þátt í þróun á notkun já-
eindaskanna við John Hopkins-
læknaháskólann í Bandaríkjunum
fyrir um 30 árum og segir fyrirtækið
nú bíða eftir svörum frá heilbrigðis-
ráðuneytinu og Sjúkratryggingum
Íslands. „Við getum ekki haldið
áfram með þetta, nema við fáum vil-
yrði fyrir því að einhver vilji kaupa
þessar rannsóknir,“ segir Eyþór.
Nýtist við ýmsar rannsóknir
Röntgen Domus hyggst ekki
framleiða ísótópana hér á landi,
heldur yrðu efnin flutt inn frá Skot-
landi eða Noregi sama dag og ætti
að nota þau. „Á þennan hátt þurfum
við ekki að byggja sérstaklega fyrir
ísótópaframleiðsluna og það verður
ekki sama þörfin fyrir sérhæft fólk á
þessu sviði,“ segir Eyþór. „Svona
væri hægt að byrja, það gæti verið
fyrsta skrefið að byrja án eigin
framleiðslu og setja hringhraðalinn
upp síðar. Hann myndi svo nýtast
líka við ýmsa vísindavinnu og rann-
sóknir.“
Hann segir jáeindaskanna nýtast
við rannsóknir á fjölmörgum sjúk-
dómum fyrir utan krabbamein. „Til
dæmis er tækið notað til að kort-
leggja elliglöp og í Bandaríkjunum
er það talsvert notað til að greina
hjartasjúkdóma,“ segir Eyþór.
„Yfirleitt er reiknað með 6-8 rann-
sóknum á dag í þessum tækjum og
ekki ólíklegt að 300 rannsóknir yrðu
gerðar hér á landi í byrjun. Miðað
við önnur lönd þyrftum við tvo já-
eindaskanna hér,“ segir hann.
Tómas Guðbjartsson, skurðlæknir
á Landspítalanum, hefur sent marga
tugi krabbameinssjúklinga í jáeinda-
skannann í Kaupmannahöfn og segir
brýna nauðsyn á að tækið sé til hér á
landi. „Tækið greinir dreifða sjúk-
dóma talsvert nákvæmar en þau
greiningartæki sem við erum með og
hægt væri að fækka skurðaðgerðum
með meiri notkun þessa tækis. Já-
eindaskanni er stöðluð meðferð á
flestum evrópskum sjúkrahúsum,
notkunin er alltaf að aukast og þetta
er notað í daglegum störfum
krabbameinslækna nánast alls stað-
ar nema hér. Ég held t.d. að það, að
tækið er ekki til hér, hafi heilmikil
áhrif á hvað fáir læknar koma heim
eftir sérnám.“
Aukaálag á veikt fólk
Tómas segir að allir þeir, sem talið
er að þurfi á greiningunni að halda,
séu sendir til Danmerkur. „Það
verður að segjast eins og er að Dan-
irnir hafa veitt okkur alveg frábæra
þjónustu og sýnt okkur skilning. En
það má ekki líta fram hjá því að við
erum að senda fólk, sem er jafnvel
nýbúið að fá greiningu á erfiðum
sjúkdómi, til útlanda í rannsókn sem
ætti að vera hægt að gera hér heima.
Þetta er aukaálag á veikt fólk og það
segir sig sjálft þvílíkt óhagræði
þetta er,“ segir Tómas.
Hann segir að þegar hann kom úr
sérnámi erlendis fyrir tíu árum hafi
umræðan snúist um hvort kaupa
ætti tvo eða þrjá jáeindaskanna.
„Mér fannst það svolítið skrýtið. Svo
kom hrunið sem setti auðvitað strik í
reikninginn. En ég átti aldrei von á
að tíu árum síðar ættum við ekki
einu sinni eitt tæki.“
Segja jáeindaskanna nauðsyn
 Ísland er eina landið í N-Evrópu sem ekki á jáeindaskanna  Íslendingar skannaðir í Danmörku
 Vöntun á tækinu fælir lækna frá því að flytja heim  Læknir vill kaupa skanna og selja þjónustuna
Ljósmynd/Siemens AG
Jáeindaskanni Tækið nýtist til rannsókna og greiningar á ýmsum sjúkdómum, m.a. á krabbameini. Tómas Guðbjartsson, skurðlæknir á Landspítalanum,
hefur sent marga tugi krabbameinssjúklinga í jáeindaskannann á ríkissjúkrahúsinu í Kaupmannahöfn og segir brýna nauðsyn á að tækið sé til hér á landi.
Í jáeindaskanna sameinast tvö
tæki: PET (Positron Emitting
Tomography) sem er myndavél
sem tekur mynd af þeirri geisla-
virkni sem stafar frá sjúklingn-
um og CT (Computer Tomo-
graphy) eða tölvusneiðmynda-
tæki sem er röntgentæki sem
snýst í kringum sjúklinginn og
tekur röntgenmyndir þannig að
hægt sé að staðsetja geislun-
ina. Þegar þessi tvö tæki hafa
verið sambyggð kallast það
jáeindaskanni eða PET/CT.
Til þess að hægt sé að gera
þessar rannsóknir þarf svokall-
aða ísótópa eða flúor 18. Það
eru geislavirk efni sem eru sér-
staklega framleidd til þessara
nota og gerist það í tæki sem
kallast hringhraðall. Hann og
gerð efnanna er stærsti hluti
fjárfestingarinnar og það hefur
verið stærsti þröskuldurinn við
að koma upp jáeindaskanna hér
á landi.
Tvö tæki
sameinast
HVAÐ ER JÁEINDASKANNI?
Pétur
Hannesson
Tómas
Guðbjartsson
Eyþór
Björgvinsson
Ingileif Friðriksdóttir
if@mbl.is
Stærsti framleiðandi umhverfisvæns
eldsneytis hér á landi, Carbon Re-
cycling International (CRI), mun í
dag fagna stækkun eldsneytisverk-
smiðju sinnar í Svartsengi við hátíð-
lega athöfn. Við stækkunina þrefald-
ast framleiðslugeta verksmiðjunnar
og verða þar framleidd fjögur þús-
und tonn af endurnýjanlegu met-
anóli á ári.
Athöfnin hefst klukkan 14 og
munu Illugi Gunnarsson, mennta- og
menningarmálaráðherra, Robert
Cushman Barber, sendiherra
Bandaríkjanna á Íslandi, og Wolf-
gang Benesch, yfirmaður rannsókna
þýska orkufyrirtækisins STEAG,
flytja þar ávörp auk fulltrúa CRI.
CRI var stofnað á Íslandi árið
2006 með það að markmiði að þróa
lausnir til að draga úr losun gróður-
húsalofttegunda með framleiðslu á
umhverfisvænu eldsneyti.
Fyrsta verksmiðjan í heiminum
CRI tók í notkun fyrsta áfanga
eldsneytisverksmiðjunnar í Svarts-
engi árið 2012, en verksmiðja CRI er
sú fyrsta sinnar tegundar í heimin-
um.
Framkvæmdir við stækkun verk-
smiðjunnar hafa staðið yfir frá síð-
asta sumri og að þeim hafa unnið á
framkvæmdatímanum tugir verk-
taka auk starfsmanna CRI, en hjá
fyrirtækinu starfar á fjórða tug
starfsmanna á Íslandi og erlendis.
Í verksmiðjunni er endurnýjan-
legt metanól, sem er fljótandi elds-
neyti, búið til úr rafmagni með sam-
runa vetnis og koltvísýrings.
Áhrif lík sjöföldum rafbílaflota
Framleiðsla verksmiðjunnar hef-
ur sömu áhrif á losun koltvísýrings
og um 2.200 rafmagnsbílar. Þetta
jafngildir sjöföldum flota rafbíla sem
fyrir eru í landinu.
Fyrirtækið selur eldsneytið á inn-
lendum og erlendum markaði, til
íblöndunar eða sem hráefni til elds-
neytisframleiðslu, undir vörumerk-
inu Vulcanol. Metanól er notað við
framleiðslu á lífdísil og til beinnar
íblöndunar í bensín eða framleiðslu á
öðrum þáttum bensíns og dísil. Sam-
kvæmt bresku gagnaveitunni Argus
JJ&A voru á síðasta ári um 32 millj-
arðar lítra af metanóli notaðir sem
eldsneyti, aðallega í Evrópu og Asíu.
Framleiðslutækni CRI hefur vak-
ið verðskuldaða athygli víða um heim
og ekki síst á meginlandi Evrópu.
Framleiðsla á metanóli þrefölduð
 Carbon Recycling International fagnar í dag stækkun eldsneytisverksmiðju sinnar í Svartsengi
Ljósmynd/Mannvit hf.
Svartsengi Eldsneytisverksmiðjan CRI var tekin í notkun árið 2012 en hef-
ur nú verið stækkuð til muna svo framleiðslugetan þrefaldast.