Morgunblaðið - 18.04.2015, Side 27

27
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. APRÍL 2015
Rauða fjöðrin Eygló Harðardóttir velferðarráðherra keypti fyrstu rauðu fjöðrina 2015 af Lionshreyfingunni í Kringlunni í gær. Ágóðinn af sölunni fer til kaupa á leiðsöguhundum fyrir blinda
og sjónskerta. Slíkir hundar valda straumhvörfum í lífi fólks sem fær þá til umráða og vinasamband verður til úr vinnusambandi, segir í fréttatilkynningu frá Lionshreyfingunni.
Kristinn
Síðustu ár hafa ein-
kennst af versnandi
horfum í alþjóða-
málum, vopnuðum
átökum einkum í norð-
anverðri Afríku og
Mið-Austurlöndum
með ólýsanlegum
hörmungum. Það er
því kærkomin tilbreyt-
ing að verða vitni að
viðleitni til að lægja
öldur og ná vísi að samkomulagi eins
og nýlega gerðist í deilu Írana við
umheiminn, og nú í lok páskaviku
með sögulegu handtaki Obama for-
seta og Raúl Castro Kúbuleiðtoga á
fundi Ameríkuríkja. Með slökun
gagnvart Íran og viðurkenningu á
Kúbu er Obama að stíga mikilvæg
skref sem eru afar umdeild í Banda-
ríkjunum en vekja vonir um breytt
og bætt samskipti víðar. Afnám við-
skiptabanns á Kúbu þarf hins vegar
atbeina Bandaríkjaþings og mun
bera hátt í aðdraganda forsetakosn-
inga þarlendis.
Róttæk bylting á Kúbu 1959
Í ársbyrjun 1959 héldu skæruliða-
sveitir undir forystu Fidels Castro
inn í Havana og steyptu af stóli Bat-
ista einræðisherra, sem þar hafði
ríkt í skjóli Bandaríkj-
anna frá 1952. Banda-
rísk fyrirtæki og land-
eigendur voru á
valdatíma hans ráðandi
í efnahagslífi eyjar-
innar og stjórn hans
var gerspillt og illa
þokkuð af almenningi
sem að drjúgum hluta
bjó við sára fátækt.
Stjórn Castros stóð
þegar í byrjun fyrir
víðtækum umbótum í
þágu almennings á
mennta- og heilbrigðissviði, landar-
eignum var skipt upp milli sam-
vinnufélaga og takmörk voru sett á
umsvif erlendra stórfyrirtækja.
Stjórn Eisenhowers snerist frá byrj-
un öndverð gegn þessum nýju vald-
höfum og setti viðskiptabann á
Kúbu, m.a. á innflutning á sykri sem
lengi hefur verið helsta útflutnings-
varan. Jafnframt undirbjó banda-
ríska leyniþjónustan innrás í landið
með þjálfun málaliðasveita, sem biðu
sögulegan ósigur eftir landgöngu í
Svínaflóa (Playa Girón) í apríl 1961.
Þá hafði John F. Kennedy tekið við
embætti forseta þannig að innrásin
og áframhaldandi viðskiptabann hélt
áfram í skjóli hans. Á þessum tíma
og lengst af öldinni töldu Bandaríkin
sig geta sagt ríkisstjórnum í Róm-
önsku Ameríku fyrir verkum og
stóðu m.a. að baki valdatöku Aug-
usto Pinochet í Síle 1973 sem ríkti
sem einræðisherra til 1990.
Castro hrakinn í
fang Sovétríkjanna
Í viðtali sem Ernest Hemingway
átti við bandarískan blaðamann
skömmu eftir sigur Castros á Bat-
ista og birtist í Morgunblaðinu 1.
apríl 1959 lýsti hann yfir stuðningi
sínum við málstað byltingarinnar:
„Ég geri mér miklar vonir um bylt-
ingu Castros, því að hún hefir stuðn-
ing kúbönsku þjóðarinnar. – Ég trúi
á málstað hennar.“ Hemingway
hafði þá haft aðsetur í nær tvo ára-
tugi á eynni og efnt þar í meistara-
verk eins og Gamla manninn og haf-
ið. Annar heimsþekktur rithöfundur,
Jean-Paul Sartre, tók undir með
málstað byltingarinnar, heimsótti
Castro og út kom 1961 bókin Sartre
on Cuba. Byltingunni á Kúbu var
þannig fagnað af róttækum öflum og
talsmönnum nýfrjálsra þjóða víða
um heim. Hún var þjóðleg uppreisn
með sósíalísku ívafi en ekki að sov-
éskri fyrirmynd eða leiðsögn úr
þeirri átt. Fjandsamleg viðbrögð
Bandaríkjastjórnar frá fyrsta degi
gegn aðgerðum Castro-stjórnar-
innar, með viðskiptabanni og hern-
aðaríhlutun, urðu hins vegar til að
hrekja Kúbu í fang Sovétríkjanna.
Þau keyptu útflutningsafurðir eyja-
skeggja og brátt hófst þar uppsetn-
ing eldflaugapalla, sem leiddu til
Kúbudeilunnar haustið 1962. Kjarn-
orkustyrjöld virtist yfirvofandi, en
Kennedy og Krústsjoff Sovétleiðtogi
sömdu um lausn á elleftu stundu.
Skotpallarnir voru teknir niður gegn
því að Bandaríkin lofuðu að virða
fullveldi Kúbu.
Fidel á Ríó-ráðstefnunni 1992
Staða Kúbu á alþjóðavettvangi
var einstök í þrjá áratugi fram að
falli Sovétríkjanna og hefur raunar
haldist þannig allt til nútíðar. Þetta
eyríki á stærð við Ísland með um 11
milljónir íbúa hefur haldið uppi rík-
isreknu velferðarkerfi, sem tæpast á
sinn líka í þriðja heiminum, í skjóli
pólitísks einræðis kommúnistaflokks
Kúbu og lokað sig að mestu af frá
meginreglum kapítalísks hagkerfis.
Þessi sérstaða með öllum sínum
annmörkum hefur ásamt rótgróinni
menningu virkað sem segull á rót-
tæklinga víða um heim, ekki síst í
Rómönsku Ameríku. Ég hef ekki
komið til Kúbu en á alþjóðaráð-
stefnum hef ég upplifað þá athygli
sem talsmenn þessa smáríkis njóta í
krafti sérstöðunnar. Þannig var það
t.d. á Ríó-ráðstefnu Sameinuðu þjóð-
anna vorið 1992 sem á annað hundr-
að þjóðarleiðtoga heimsótti, þeirra á
með Vigdís forseti Íslands og Fidel
Castro. Ræðutími fyrir ávörp þjóð-
höfðingja á fyrsta degi var 5 mínútur
og hugsuðu margir fyrirfram til Fi-
dels hvort hann myndi virða þau
fundarsköp. Hann notaði samtals 4½
mínútu og sagði m.a.:
„Þegar horfin er ógnin sem talin
var stafa af kommúnismanum og
ekki er lengur hægt að bera fyrir sig
köld stríð, hernaðarkapphlaup og út-
gjöld til hermála, hvað er það sem
kemur í veg fyrir að þegar í stað sé
notað það sama fjármagn til að
styðja við þróun í þriðja heiminum
og til að bægja frá ógninni af eyð-
ingu vistkerfa jarðarinnar.“
Lófatakið að lokinni ræðunni stóð
lengur en hið talaða orð.
Nú er að sjá hvað gerist á Kúbu í
kjölfar sögulegra umskipta í sambúð
við risaveldið norður af.
Eftir Hjörleif
Guttormsson »Með slökun gagnvart
Íran og viðurkenn-
ingu á Kúbu er Obama
forseti að stíga mikil-
væg skref sem vekja
vonir um breytt og bætt
samskipti víðar.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Söguleg nálgun Bandríkjanna og Kúbu