Morgunblaðið - 08.05.2015, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. MAÍ 2015
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Sjötíu ár eruliðin frá þvíað mesta
hildarleik mann-
kynssögunnar lauk
og verður þess
minnst með hátíða-
höldum í hinum ýmsu ríkjum
Evrópu í dag og á morgun. Þýð-
ing heimsstyrjaldarinnar síðari
er mismunandi eftir því um
hvaða þjóð er að ræða og því hef-
ur verið dreginn mismunandi
lærdómur af sögu styrjaldar-
innar.
Fyrir hina vestrænu banda-
menn, sem hófu stríð til þess að
verja landamæri Póllands, og
neyddust síðar til þess að sætta
sig við varanlegar breytingar á
þeim að kröfu Stalíns, var lexían
sú, að varhugavert væri að
treysta nokkru samkomulagi við
einræðisherra, því að kröfum
þeirra um völd og áhrif yrði
aldrei svalað til fullnustu. Þessi
lexía, sem oftar en ekki er kennd
við München, mótar enn í dag af-
stöðu stjórnmálamanna í Banda-
ríkjunum og í Bretlandi að ein-
hverju leyti.
Fyrir Stalín var lexían aftur á
móti sú, að öryggi Sovétríkjanna
yrði fyrst og fremst tryggt með
því að koma á fót leppríkjum við
landamærin, og herða enn tök
kommúnista á þjóðfélaginu.
„Hver mun koma á sínu þjóð-
skipulagi eins langt og herir
þeirra ná,“ sagði Stalín undir lok
styrjaldarinnar, og stóð við það
fyrir sitt leyti.
Á sama tíma höfðu Sovétmenn
fært gríðarlegar fórnir til þess
að binda enda á styrjöldina,
fórnir sem ekki voru metnar til
fulls af vesturveldunum þegar
stríðið var gert upp,
og eru Rússar enn
sárir vegna þess
vanþakklætis.
Niðurstaðan varð
sú, að þó að stríðinu
lyki grúfði skuggi
þess yfir alþjóðamál langt fram
eftir 20. öldinni, allt þar til Sov-
étríkin hrundu og Þýskaland
sameinaðist á ný. Allan þann
tíma lifði mannkynið milli vonar
og ótta um það hvort risaveldin
myndu sjálf fyrirfara sér og
mannkyni öllu. Eftir lok kalda
stríðsins tók hins vegar við nýtt
tímabil hagsældar og friðar, al-
þjóðavæðingar og viðskipta. En
skugginn hvarf aldrei alveg og í
fyrra lagðist hann yfir heims-
byggðina á ný.
Ástand alþjóðamála hefur
ekki verið lakara í tuttugu ár, og
má lesa ýmislegt úr því, að há-
tíðahöldin í Moskvu, sem fram
fara á morgun, munu minna um
margt á hersýningarnar frægu á
Rauða torginu, þar sem einræð-
isherrarnir stóðu á Kremlarm-
úrum og veifuðu til sinna kúguðu
þegna, á meðan skriðdrekar,
eldflaugaskotpallar og langar
raðir af hermönnum marséruðu
um torgin.
Skiljanlegt er að hermennska
og hertól skuli fá sinn sess þegar
stríðsloka er minnst, enda þurfti
á slíku að halda til að knýja fram
frið fyrir 70 árum og oft síðan
hefur hernaðarmáttur verið for-
senda friðar. Á slíkum tímamót-
um má þó ekki gleymast að virð-
ing fyrir alþjóðalögum og
almennt góð samskipti við aðrar
þjóðir er enn frekar forsenda
þess að friður haldist í heim-
inum.
Hátíðahöldin vegna
stríðslokanna bera
að nokkru leyti keim
af fornum erjum}
Skugginn sem
aldrei hvarf
Það er gömulsaga og ný að
hækkanir skila sér
samstundis út í
verðlagið, en þegar
lækkanir eru ann-
ars vegar kemur
tregðulögmálið til
skjalanna.
Verðlagseftirlit ASÍ hefur
komist að þeirri niðurstöðu að
verðlækkanir á heimilistækjum
vegna afnáms vörugjalda og
lækkunar virðisaukaskatts hafi
verið mun minni en gera hafi
mátt ráð fyrir.
Virðisaukaskatturinn var
lækkaður úr 25,5% í 24% og
vörugjöld á bilinu 20% til 25%
voru afnumin. Hefðu þessar
lækkanir skilað sér að öðru
óbreyttu til neytenda hefði það
átt að þýða verðlækkanir á
bilinu 19,5% til 22,2% eftir vöru-
flokkum. Tekið er fram að gengi
krónunnar hafi verið stöðugt á
tímabilinu milli kannana verð-
lagseftirlits ASÍ í október 2014
og apríl 2015 og því ekki verið
hækkunarvaldur. Í
því sambandi má þó
ekki gleyma að
gengi dollara hefur
hækkað.
Í 41% tilvika
hafði verð lækkað
um meira en 20%,
sem sýnir að þar
hafa breytingarnar skilað sér.
Furðulegt er hins vegar að í 20%
tilvika hækkaði verð á heim-
ilistækjum eða stóð í stað.
Bendir verðlagseftirlit ASÍ á
að í mælingum Hagstofunnar á
vísitölu neysluverðs hafi verð á
tækjum á borð við sjónvörp og
útvörp lækkað um 18% frá því í
september í fyrra og verð á
stærri heimilistækjum um tæp
13%. Það sé í samræmi við nið-
urstöður verðlagseftirlitsins.
Kaupmenn kvarta iðulega
sáran undan því að álögur rík-
isins standi verslun í landinu
fyrir þrifum. Það ætti því að
vera hagur þeirra þegar dregið
er úr álögum að skila þeim til
neytenda.
Það ætti að vera
hagur kaupmanna
þegar dregið er úr
álögum að skila
þeim til neytenda}
Lækkanir skila sér ekki
S
tefna ríkisstjórnar Íslands í utanrík-
ismálum er í meginatriðum í sam-
ræmi við þá stefnu sem fylgt hefur
verið meira eða minna allt frá lýð-
veldisstofnun. Þar er lögð áherzla á
að vinna að hagsmunamálum landsins í sam-
starfi við aðrar þjóðir á sama tíma og staðinn er
vörður um fullveldi þess. Þá einkum á sviði lýð-
ræðis- og mannréttindamála, varnarmála, lög-
gæzlumála og milliríkjaviðskipta. Helzta und-
antekningin frá þessari meginstefnu átti sér
stað á síðasta kjörtímabili þegar þáverandi rík-
isstjórn tók þá ákvörðun að senda umsókn um
inngöngu í Evrópusambandið enda ljóst að ef
af slíkri inngöngu yrði færðist yfirstjórn flestra
mála okkar Íslendinga til stofnana sambands-
ins.
Eðlilega eru skiptar skoðanir um það eins og annað
hvernig útfæra eigi nákvæmlega utanríkisstefnu landsins.
En stundum hefur hins vegar borið við að þeir, sem af ein-
hverjum ástæðum eru ósáttir við ríkjandi stefnumótun í
þeim efnum, hafi haldið því fram að engri stefnu væri fyrir
vikið fyrir að fara. Eða að hún væri á einhvern hátt í upp-
námi, óljós, ruglingsleg og svo framvegis. Ekki sízt ef Evr-
ópumálin hafa verið til umræðu. Sumir virðast telja að
eina ásættanlega utanríkisstefnan sé að stefnt sé að því að
koma landinu undir yfirstjórn Evrópusambandsins. Allt
annað sé stefnuleysi eða eitthvað þaðan af verra.
Þetta sjónarmið getur ekki talizt annað en rörsýn á
Evrópu eins og minn góði vinur Bjarni Harðarson bóksali
orðaði það svo ágætlega hér um árið. Sagði
hann þessa sýn á heiminn minna á evrópska
miðaldamenn sem töldu helzt ekkert utan Evr-
ópu skipta máli og lítið eða ekkert þangað að
sækja. Evrópa væri nafli alheimsins. Langur
vegur er þó vitanlega frá því að Evrópusam-
bandið sé nafli heimsins, og hvað þá alheims-
ins, eins og sumir virðast telja á sama tíma og
þeir saka þá sem vilja horfa til alls heimsins
um einangrunarhyggju.
Eins og staðan er í dag hefur Ísland aðgang
að fríverzlunarsamningum við fleiri tugi ríkja
um allan heim. Einkum í gegnum aðild lands-
ins að Fríverzlunarsamtökum Evrópu
(EFTA). Og fleiri eru í pípunum. Utan Evr-
ópusambandsins heldur Ísland ennfremur
frelsi sínu til þess að semja um viðskipti við
önnur ríki og hefur meðal annars nýtt það til þess að
semja um fríverzlun við Kína.
Flest bendir til þess að framtíðarmarkaðina verði eink-
um að finna í Suðaustur-Asíu. Rannsóknir benda á sama
tíma til þess að hlutdeild Evrópusambandsins í heims-
viðskiptunum eigi eftir að dragast verulega saman á
næstu áratugum. Ekki sízt vegna lækkandi fæðingartíðni
og hærri meðalaldurs íbúa sambandsins. Þetta þýðir í
raun að Evrópusambandið er hnignandi markaðssvæði til
framtíðar. Hagsmunir okkar Íslendinga kalla á sem greið-
astan aðgang að sem flestum mörkuðum en ekki innilokun
í tollabandalagi sem er á góðri leið með að verða að einu
ríki. hjortur@mbl.is
Hjörtur J.
Guðmundsson
Pistill
Markaðir framtíðarinnar
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Þegar vinnumarkaðurinnlogar í kjaradeilum, sátta-umleitanir eru við frost-mark og yfir vofa mestu
verkföll í áratugi kemur enn á ný
upp umræða um að gjörbreyta
þurfi íslenska kjarasamningslík-
aninu. Engin lausn er í sjónmáli á
vinnumarkaðinum og á annan tug
þúsunda launþega komnir út í verk-
föll. Á sama tíma standa flest her-
bergi í húsnæði Ríkissáttasemjara
auð dag eftir dag.
Vísað hefur verið til annarra nor-
rænna landa þar sem mótuð hafa
verið öguð og markviss vinnubrögð
við gerð kjarasamninga sem óum-
deilt er að styðji efnahagslegan
stöðugleika og aukinn kaupmátt.
Þessi umræða er þó ekki ný af
nálinni. Seint á árinu 2012 stóð Rík-
issáttasemjari fyrir ráðstefnum
með aðilum vinnumarkaðarins um
umbætur á samningaferlinu í ljósi
tilhögunar á Norðurlöndum. Fyrir-
lesarar komu frá Norðurlöndum og
fulltrúar allra heildarsamtaka
launafólks og atvinnurekenda fóru í
hópferð um Norðurlönd á árinu
2013 til að kynna sér vinnulagið hjá
nágrannaþjóðunum við gerð kjara-
samninga. Í framhaldinu var unnin
skýrsla um hvernig staðið er að
málum meðal nágrannaþjóðanna.
Víðast hvar annars staðar á
Norðurlöndum er samkomulag um
að samkeppnisgreinar sem eru í al-
þjóðlegri samkeppni semji fyrstar
og móti þar með rammann fyrir
aðra kjarasamninga. Fram kom í
umræðu forsvarsmanna á vinnu-
markaði um hvað læra mætti af ná-
grannaþjóðunum að þar sé ekki
deilt að neinu ráði um hvert svig-
rúmið er til launahækkana í und-
irbúningi samningagerðar, heldur
sé það fundið út í sameiginlegri
vinnu með opinberum stofnunum.
Niðurstaða kjarasamninga í ná-
grannaríkjum byggist að mestu á
samkeppnishæfni útflutningsgreina
og agi við samningagerðina er orð-
inn inngróinn. Viðsemjendur virð-
ast á einu máli um að forðast beri
verðbólgusamninga og að hækkanir
leiði til höfrungahlaups yfir allan
vinnumarkaðinn.
Þessar hugmyndir að norrænni
fyrirmynd bjuggu að baki seinustu
kjarasamningum ASÍ og SA í lok
árs 2013 um hóflegar launahækk-
anir til skamms tíma, sem legðu
grunn að auknum kaupmætti og
stöðugleika. Gerður var aðfarar-
samningur til eins árs og nýta átti
tímann til að leggja grunn að lang-
tímasamningum. Var jafnvel hafin
umræða um að reyna gerð atvinnu-
greinasamninga, þvert á línur stétt-
arfélaganna.
Allt fór þó á annan veg. Ljóst var
orðið seint á seinasta ári að þessar
hugmyndir heyrðu allar sögunni til
og þetta væri vonlaus vegferð úr
því sem komið var. Hækkanir sem
ríkið samdi um í kennarasamn-
ingum sl. vor, samningur sveitarfé-
laga við BHM og síðar flugmanna-
samningarnir hleyptu illu blóði í
verkalýðshreyfinguna og í vetur
urðu svo læknasamningarnir eins
og olía á eldinn.
Sömu forystumenn og nú standa
í eldlínunni voru fyrir fáeinum
misserum staðráðnir í að reyna að
bæta samningagerðina að norrænni
fyrirmynd. Flestir sem rætt hefur
verið við á vinnumarkaðinum að
undanförnu virðast á einu máli um
að margt megi læra af nágranna-
þjóðunum en það nýtist ekki í yfir-
standandi kjaradeilum, úr því sem
komið er. „Þetta er til hliðar á borð-
inu og fer ekkert frá okkur,“ segir
viðmælandi í launþegahreyfing-
unni.
Meiri agi og mark-
vissari vinnubrögð
Morgunblaðið/Eggert
Við vinnu Þó flestir virðist á einu máli um að gera verði bragarbót á vinnu-
lagi við kjarasamninga hefur slíkum hugmyndum verið ýtt til hliðar.
,,Við eigum upphafið að því að
farið var af stað í þessa vinnu,“
segir Elín Björg Jónsdóttir, for-
maður BSRB, um tilraunina á
sínum tíma til að bæta vinnu-
brögðin við kjarasamningsgerð-
ina. Þetta hafi þegar skilað ár-
angri því unnið sé sameiginlega
á vettvangi ríkissáttasemjara að
greiningu á efnahagsforsendum
og launaþróun á vinnumarkað-
inum. Hins vegar hafi stjórnvöld
lagt línur sem gengu í allt aðra
átt, m.a. fellt niður skatta á þá
sem meira hafa en íþyngt þeim
sem hafa minna á milli hand-
anna.
„Þetta er ekki það sem lagt
var upp með heldur þvert á móti
og það veldur þessari úlfúð og
óánægju,“ segir hún. Menn vilji
horfa til þess sem vel er gert á
öðrum löndum á Norðurlöndum
en erfitt sé að að taka þá um-
ræðu upp eins og staðan er í
dag. ,,Við áttum auðvitað að gera
það fyrir ári. Það þarf að ræða
svoleiðis hluti á friðartímum.“
Erfitt að taka
upp núna
FORMAÐUR BSRB