Morgunblaðið - 08.05.2015, Blaðsíða 23

23
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. MAÍ 2015
Listaspíra Hnáta var ánægð með sig eftir að hafa prílað upp í útilistaverk í miðborginni og naut sólarinnar.
Golli
Fyrir margt löngu voru gefnir
út skömmtunarseðlar fyrir mun-
aðarvöru, eins og sykri, smérlíki,
skóm og fatnaði, á Íslandi. Til að
auka aðgengi eða takmarka; eftir
því sem á þurfti að halda hverju
sinni, var gefinn út „stofnauki“.
Þannig minnir elstu menn að
stofnauki nr. 12 hafi verið fyrir
skóm. Orðið stofnauki finnst varla
í leitarforritum nútímans.
Eftir tímabil hafta og skömmt-
unar féll orðið „stofnauki“ í
gleymsku og óminni. Þó er orðið fallegra en
„kaupauki“, sem virðist þýða „árangurstengdar
launauppbætur“, eins konar stofnauki á laun.
Kaupaukakerfi var innleitt við mat á árangri í
frystihúsum. Grunnurinn að mati var árangur,
mældur í magni og gæðum, þ.e. kíló af pökk-
uðum fiski og ormaleysi í vinnslunni. Einnig var
til uppmælingaraðall í byggingarvinnu, sem
fékk greitt eftir afköstum.
Einkavæðing
Svo var það þegar íslenskir bankar voru
einkavæddir, þá kom til kaupaukakerfi í bönk-
um. Eftir lestur skýrslna um fall íslenskra
banka og sparisjóða hefur blekbera þessarar
greinar ekki tekist að finna árangurstengingu
þessara kaupauka í íslenskum bönkum, nema ef
vera skyldi tengingu við hagnað viðkomandi
fjármálastofnunar. Þannig voru í kjarasamn-
ingum og ráðningarsamningum starfsmanna
eins konar „stofnaukar“ til launa, tengdir við
hagnað fyrirtækisins eða rekstur viðkomandi
fjármálastofnunar, án þess að hlutlægt mat á
árangri lægi fyrir.
Arður og löggjöf
Nú er það svo að fjármálastofnanir eru mjög
regluvædd fyrirtæki. Ber þar fyrst til að taka
lög um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002. Þar eru
ákvæði um að fjármálafyrirtæki skuli starfa
sem hlutafélag. Í lögunum um fjármálafyr-
irtæki er á nokkrum stöðum vís-
að til hlutafélagalaga varðandi
starfrækslu fjármálafyrirtækja.
Það er því nærtækt að líta til
reglna um arðgreiðslur í hluta-
félögum. Arður er ekki sjálfstæð
tekjuuppspretta. Arður er ráð-
stöfun á hagnaði. Í XII kafla
hlutafélagalaga er fjallað um
arðsúthlutun. Þar segir í gr. 101;
„Hluthafafundur tekur ákvörðun
um úthlutun arðs eftir að fé-
lagsstjórn hefur lagt fram til-
lögur um það efni. Ekki má
ákveða að úthluta meiri arði en
félagsstjórn leggur til eða sam-
þykkir.“
Af þessu má álykta að stjórn hefur takmark-
aða heimild til að ráðstafa hagnaði í örlæt-
isgerninga án samþykkis hluthafafundar. Það
er augljóst að hagnaður er eign hluthafa, og
ráðstöfun hans getur aðeins verið með tvennum
hætti; til greiðslu arðs og til óráðstafaðs eigin
fjár sem kyrrsetts hagnaðar (e. Retained earn-
ings). Í gr. 103 í hlutafélagalögum er stjórn fé-
lags veitt smávægileg heimild til góðverka:
„Hluthafafundur getur ákveðið að gefa af fjár-
munum félagsins til almenningsheilla, mann-
úðarmála eða í hliðstæðum tilgangi, að svo
miklu leyti sem slíkt telst hæfilegt með hliðsjón
af tilganginum með gjöfinni, fjárhagsstöðu fé-
lagsins, svo og atvikum að öðru leyti. Fé-
lagsstjórn er heimilt að verja smávægilegum
fjárhæðum, miðað við fjárhagsstöðu félagsins, í
sama skyni sem um getur í 1. mgr.“
Dæmi frá Bandaríkjunum
Eitt merkilegasta mál í hlutafélagarétti í
Bandaríkjunum er Dodge Brothers V. Ford.
Þar var ágreiningsefni afsláttur sem Henry
Ford, aðaleigandi FordMotorCompany, vildi
greiða kaupendum bifreiða eitt árið þegar vel
gekk. Meðeigendur hans, Dodge-bræður, gátu
ekki samþykkt að hagnaði fyrirtækisins væri
ráðstafað með þessum hætti. Þeir töldu að
hagnaður væri aðeins eign eigenda, ekki kaup-
enda bíla sem keyptu þá án hlutdeildar í af-
komu fyrirtækisins. Þetta mál gekk upp öll
dómstig í Bandaríkjunum. Niðurstaðan var sú
að röksemdir Dodge-bræðra voru staðfestar.
Ályktun
Út frá röksemdum Dodge-bræðra og ákvæð-
um hlutafélaga verður ekki séð að kaupauki
verði ákvarðaður út frá hagnaði eða góðri af-
komu fjármálafyrirtækja eða annarra. Hluta-
skipti með kauptryggingu í sjávarútvegi hafa
enga tengingu við hagnað. Röksemdir þeirra
sem vilja heimila fjármálafyrirtækjum að
greiða verulega stofnauka á laun og kalla kaup-
auka eru einkum þær að lítil fjármálafyrirtæki
búa við sveiflukennda afkomu vegna tekna af
verkefnum, sem sum hver gefa ekki neinar
tekjur fyrr en viðskiptum er lokið. Sum slík
verkefni gefa ekki af sér neinar tekjur. Þau hafa
eitthvað til síns máls. Stór fjármálafyrirtæki,
sem miðla sparifé til lántaka, búa ekki við slík
skilyrði. Árangur af slíkri miðlun kemur ekki
fram fyrr en að mörgum árum liðnum þegar lán
hafa verið gerð upp, eða, ef illa fer, afskrifuð. Ef
lánin eru afskrifuð, hví á að greiða launa-
uppbót?
Frumvarp um kaupauka
Nú er til umfjöllunar frumvarp til laga um
breytingu á lögum um fjármálafyrirtæki. Eitt
þeirra ákvæða sem fjallað er um er kaupauki í
fjármálafyrirtækjum. Í umsögnum sem Alþingi
hafa borist er hvergi að finna vitrænar rök-
semdir fyrir kaupaukum í fjármálafyrir-
tækjum. Þeir, sem best þekkja til reksturs fjár-
málafyrirtækja, telja að framkvæmd
kaupaukastefnu í fjármálafyrirtækjum hafi
aldrei verið með neinum vitrænum hætti. Aug-
ljóst er að umsagnir um frumvarpið bæta ekki
þar úr. Að auki er rétt að minna fjármálafyr-
irtæki á að afkoma þeirra í dag af grunnrekstri,
þar sem þau starfa í lokuðu hagkerfi í skjóli
fjármagnshafta, gefur ekki tilefni til kaupauka
eða þess launaskriðs sem verið hefur í fjármála-
fyrirtækjum. Svo mikið er víst að kaupauka-
kerfi taka ekki mið af hlutafélagalögum.
Íslenskir snillingar
Álykta má að stjórnendur fjármálafyrirtækja
og hagsmunasamtaka þeirra hafa ekkert lært
af því sem gerst hefur á dýrasta námskeiði fjár-
málasögunnar, en það er útrásarævintýri ís-
lenskra snillinga, sem „eiga auðvelt með að taka
áhættuna, að þora þegar aðrir hika, kannski
vegna þess að lífi sjómannsins fylgir jafnan
hætta og útrásin er eins konar róður á ný mið.
Við vitum líka að ætíð er hægt að hverfa aftur
heim til Íslands ef illa fer í leiðangrinum og eiga
hér hið besta líf því öryggisnetið sem velferð-
arsamfélagið veitir okkur tryggir öllum sama
rétt til menntunar og umönnunar óháð efnahag.
Athafnamenn í sumum öðrum löndum verða
hins vegar oft að leggja velferð fjölskyldunnar á
vogarskálar áhættunnar“
og
„að flækjur skrifræðisbákna hafa aldrei
þvælst fyrir okkur Íslendingum; við erum vön
að eiga beint við einstaklinga. Kannski hefur
smæðin blessunarlega komið í veg fyrir að virk-
isveggir skrifræðis risu hér; við höfum einfald-
lega ekki haft mannskap til að hlaða þá“.
Hér í lokin er enn vitnað í þá merku ræðu
sem haldin var á vegum Sagnfræðingafélagsins.
Þar sagði í stofnauka: „Svarið er líka fólgið í því
að vel sé hugað að undirstöðum, að hin metn-
aðarfulla útrásarsveit haldi ávallt áttum, glati
ekki jarðsambandi þótt vel gangi, meti áfram að
verðleikum samfélagið sem þau hefur fóstrað
og komi fram af virðingu og sanngirni ekki að-
eins við íslenska þjóð heldur einnig við íbúa
annarra landa, gleymi ekki að útrásin byggist í
grunninn á sögu, menningu og siðviti Íslend-
inga.“
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Í umsögnum sem Alþingi
hafa borist er hvergi að
finna vitrænar röksemdir fyrir
kaupaukum í fjármálafyr-
irtækjum
Vilhjálmur
Bjarnason
Af stofnaukum og kaupaukum
Höfundur er alþingismaður.
Um nokkurt skeið hefur
Silicor Materials unnið að
því að reisa sólarkísilverk-
smiðju á Grundartanga
sem byggist á nýrri tækni
sem hefur verið í þróun
undanfarinn áratug. Þessi
nýja tækni gerir okkur
kleift að framleiða sólar-
kísil með mun ódýrari, ein-
faldari og umhverfisvænni
hætti en hingað til hefur
verið gert auk þess sem
orkuþörfin er aðeins þriðjungur af því
sem hefðbundin framleiðsluaðferð kall-
ar á. Áform okkar gera ráð fyrir því að
nota um 85 MW af orku til að farmleiða
árlega 16 þúsund tonn af sólarkísil sem
nýtist til að virkja tíu sinnum meiri
orku með útgeislun sólarinnar. Um er
að ræða hátækniiðnað sem og munu
450 manns starfa í verksmiðjunni, þar
af þriðjungur í störfum sem krefjast
háskólamenntunar. Heildarfjárfesting
verkefnisins er um 120 milljarðar
króna og er unnið í samstarfi við fjölda
leiðandi aðila á þessu sviði.
Einbeitum okkur að umhverfis-
vænum sólarkísil
Silicor Materials varð til við sam-
runa tveggja fyrirtækja í sólarhlaða-
iðnaðinum; Calisolar, sem framleiddi
ódýr sólarhlöð, og 6N Silicon, kís-
ilbirgis í Kanada. Árið 2010, þegar við
gerðum okkur grein fyrir að umhverf-
isvænt framleiðsluferli okkar gæti
gjörbylt framleiðslu á sólarhlöðum,
lögðum við niður framleiðslu okkar á
sólarhlöðum og einbeittum okkur að
því að sjá þessum vaxandi iðnaði fyrir
ódýrum, umhverfisvænum sólarkísil.
Við breyttum nafni fyrirtækisins í Sili-
cor Materials til þess að endurspegla
þessa stefnubreytingu.
Nýjar reglur útiloka Bandaríkin
Þegar tími var kominn til að huga að
okkar fyrstu verksmiðju í fullri stærð
skoðuðum við fyrst nokkra staði í
Bandaríkjunum. Nýjar reglur, sem
komu til vegna ófyrirséðrar við-
skiptadeilu milli Banda-
ríkjanna og Kína, gerðu
hins vegar að verkum að
framleiðsluvara okkar,
sem flutt væri frá
Bandaríkjunum, myndi
bera háa tolla í Kína og
Taívan, tveimur af
stærstu mörkuðum fyrir
sólarkísil í heiminum.
Þetta riðlaði áætlunum
okkar um framleiðslu í
Bandaríkjunum, eins og
hjá mörgum öðrum í
þessum iðnaði. Þess
vegna hófum við leit víða um heiminn
að hagstæðari staðsetningu.
Hlökkum til samstarfs
við Íslendinga
Við komumst að raun um að Ísland
hentaði starfsemi okkar fullkomlega, af
mörgum ástæðum. Staðsetning lands-
ins mitt á milli Evrópu og Norður-
Ameríku, ákjósanlegt athafnasvæði og
góð höfn á Grundartanga, gott aðgengi
að grænni orku, vel menntað starfsfólk
og sterkir innviðir samfélagsins og ný-
legur fríverslunarsamningur milli Ís-
lands og Kína eru allt atriði sem skiptu
sköpum. Þar sem hráefnin í fram-
leiðslu okkar eru ál og kílsill skiptir að-
gengi að þeim miklu máli, því hafði það
jákvæð áhrif á ákvörðun okkar að á Ís-
landi er framleitt hágæðaál auk þess
sem framleiðsla á kísil er nú í undir-
búningi á Íslandi. Þess vegna felast
mikil tækifæri í því að byggja upp
hátækniiðnað sem þennan á Íslandi og
við hlökkum til samstarfs um þetta
verkefni.
Sólarkísill í Hvalfirði
Eftir Terry Jester
»Um er að ræða há-
tækniiðnað sem og
munu 450 manns starfa í
verksmiðjunni, þar af
þriðjungur í störfum sem
krefjast háskólamennt-
unar.
Terry Jester
Höfundur er forstjóri Silicor Materials.