Morgunblaðið - Sunnudagur - 24.05.2015, Síða 58

58 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24.5. 2015
Bækur
Rétturinn til letinnar, Le droit à la pa-resse, er lítt þekkt verk nú á tímumen var á síðari hluta 19. og fyrri hluta
20. aldar eitt helsta áróðursrit sósíalista, og
aðeins Kommúnistaávarpið náði meiri út-
breiðslu.
Höfundurinn, Paul Lafargue, átti við-
burðaríka ævi. Hann fæddist árið 1842 á
Kúbu, bjó í New Orleans á uppvaxtarárum
sínum en var svo sendur til náms í Frakk-
landi þar sem hann drakk í sig hugmynda-
strauma líðandi stundar. Leiðin lá þvínæst til
Bretlands þar sem Lafargue kynntist Karli
Marx og gekk á endanum að eiga dóttur
hans Lauru. Þau bjuggu svo bæði í Frakk-
landi og Spáni og voru áhrifamiklar persónur
í hreyfingum sósíalista í Vestur-Evrópu.
Nú er Rétturinn til letinnar kominn út á
íslensku, í þýðingu Guðmundar J. Guð-
mundssonar sagnfræðings. Hann segir að í
bókinni boði Lafargue ekki beinlínis letilíf,
eða að fólk eigi að lifa í makindum á annarra
kostnað. „Ritinu er fyrst og fremst beint
gegn þeirri skefjalausu vinnuhörku sem var
fylgifiskur iðnbyltingarinnar á þessum tíma
og því má segja að það haldi fullu gildi í
þeim löndum Asíu sem nú eru að iðnvæðast
og standa frami fyrir vandamálum af svipuðu
tagi og Evrópumenn stóðu frammi fyrir á
síðari hluta 19. aldar.“
Taumlaus ást á vinnu
En Lafargue beinir spjótum sínum einnig að
verkafólkinu sjálfu sem hann segir hafa til-
einkað sér kolrangt viðhorf til vinnunnar.
Gagnrýnin beinist líka að framleiðslukerfinu
í heild sinni þar sem, eins og Lafargue lýsir
því, skiptast á tímabil offramleiðslu þar sem
allir strita myrkranna á milli, og tímabil só-
unar, gjaldþrota og atvinnuleysis.
„Hálft árið kallar fólkið á æ meiri vinnu,
og er í verksmiðjunni nær allar vökustundir.
Hinn helming ársins er verksmiðjan lokuð
því enginn markaður er fyrir sokkana og
baðmullardúkana sem skyndilega er ofgnótt
af,“ segir Guðmundur.
Lafargue vill ekki aðeins að verkafólkið fái
að njóta varningsins sem það framleiðir,
heldur reiknar hann út að það væri hægt að
halda þáverandi framleiðslugetu þótt allir
ynnu aðeins þriggja klukkustunda vinnudag.
Ekki ætti að þurfa meira til svo að fólk hefði
nóg að bíta og brenna, og gæti þá varið
þorra dagsins í meira gefandi iðju en að
puða og púla í verksmiðjureyknum.
„Um leið leggur hann til að óarðbær störf
verði aflögð og tilgreinir þar sérstaklega
starfstéttir eins og dómara, skriffinna og
melludólga.“
Verkið er uppfullt af húmor sem á köflum
er gróteskur, og skilar háðið sér ágætlega til
nútímamannsins þrátt fyrir að grínið sé
nærri 150 ára gamalt.
Boðskapurinn virðist líka eiga fullt erindi
við launamenn á okkar tímum, þó vinnudag-
urinn sé átta klukkustundir en ekki fimmtán.
„Ef Lafargue myndi birtast á Íslandi í dag
myndi hann eflaust ráðleggja okkur að reyna
að stytta vinnuvikuna enn frekar, og vera
hrifinn af að þreifingar í þá átt virðast ein-
mitt vera í farvatninu í samningaviðræðum á
vinnumarkaði. Hann myndi líka, eins og
hann gerir í bókinni, hvetja okkur til að
finna betra meðalhóf á milli nægjusemi og
þess að eltast við nýjustu græjurnar. Við
þurfum ekki að borða soðna ýsu og kartöflur
í hvert mál eins og á kreppuárunum, en
heldur ekki að bíða í löngum röðum eftir að
eignast nýjasta snjallsímann frá Apple.“
Hugarfarsvillan sem Lafarge gagnrýnir
svo harkalega virðist enn til staðar, þó
vinnuvikan hafi styst til muna og tekjur
hækkað. Þessi mikla ást á vinnunni, sem
menn á borð við Max Weber hafa rakið til
siðferðis mótmælenda, er mjög sterk í Ís-
lendingum og ekki bætir það ástandið að
landinn er vanastur því að vinna í skorpum.
„Sagan segir að þegar breski herinn kom
og hægt var að fá vinnu við að smíða bragga
og virki þá hafi margir verkamenn hreinlega
unnið yfir sig. Þeir unnu og unnu látlaust
svo sólarhringum skipti og þurfti hreinlega
að reka þá heim ef heilsan gaf sig ekki á
undan. Þeir virðast hreinlega ekki hafa trúað
því að þetta framboð á vinnu myndi endast
og því þyrfti að nýta tækifærið til fullnustu á
meðan hægt var.“
Er okkur viðbjargandi?
Í dag er ekki laust við að þetta hugarfar hafi
tekið á sig aðra og nútímalegri mynd. „Nú
vinnur fólk til að bæði spara og borga niður
sem mest af skuldum á meðan hægt er, því
það reiknar með að á næsta leiti sé önnur
kreppa og vissara að hafa þá borð fyrir
báru,“ segir Guðmundur.
Þýðandinn er ekki frá því að Íslendingar
séu á réttri braut, og jafnvel að hrunið
margumtalaða hafi hjálpað mörgum að
kveikja á perunni og endurskoða hjá sér for-
gangsröðunina í lífinu. „Kannski er hug-
arfarsbreytingin ekki ósvipuð því og varð á
hippatímanum; fólk er í vaxandi mæli að
segja skilið við taumlausa neysluhyggju og
vinnufíkn. Það hefur áttað sig á að það felst
meira í lífinu en að vinna og vinna, og eign-
ast dýrari og flottari hluti. Það er vel hægt
að njóta tilverunnar án þess að steypa sér í
skuldir eða streða út í eitt.“
EITT HELSTA ÁRÓÐURSRIT KOMMÚNISTA
Njótum þess að vera löt
Guðmundur segir skrif Lafargue einkum beinast að skefjalausri vinnuhörkunni sem einkenndi árdaga iðnbyltingarinnar.
Morgunblaðið/Eva Björk
TENGDASONUR KARLS MARX
GAGNRÝNDI BÆÐI HUGARFAR
VERKAFÓLKS OG FRAMLEIÐSLU-
KERFIÐ SJÁLFT ÞAR SEM SKIPTUST Á
TÍMABIL OFFRAMLEIÐSLU OG AT-
VINNULEYSIS.
Ásgeir Ingvarsson ai@mbl.is
* Ef Lafargue myndibirtast á Íslandi í dagmyndi hann eflaust ráðleggja
okkur að reyna að stytta
vinnuvikuna enn frekar
Bækur voru mínir bestu vinir á löngum köflum í barnæskunni og fram á ung-
lingsár. Á fullorðinsárum hef ég verið duglegri að kaupa bækur en að lesa þær
og ég á langan lista af skáldsögum sem ég er alltaf á leiðinni að byrja á en hins-
vegar eru það viðskiptabækur af ýmsu tagi sem verða oftar fyrir valinu nú-
orðið. Þá les ég jafnvel sömu bókina á Kindle-lesbretti,
kaupi hana til að eiga í kilju eða harðspjaldaútgáfu og kaupi
hana líka sem hljóðbók. Kannski ekki hagstæðasta leiðin en
það er bara með þessu móti sem ég næ að klára bækur á
þeim litla tíma sem ég finn á milli daglegra anna.
Ég fékk mikið út úr bókalestri í uppvextinum. Á Borg-
arbókasafninu var 10 bóka hámark í hvert sinn sem maður
fékk bækur lánaðar en ég nýtti mér persónutöfrana til að fá
stundum að taka 14-15 í einu. Mestmegnis voru þetta ung-
lingabækur ýmiss konar, heilu spennubókabálkarnir, Ham-
mond Innes, Alistair MacLean, en með slæddust fagurbókmenntir og heims-
bókmenntir sem ég komst á bragðið með þegar ég stalst í bókaskáp foreldra
minna þegar ég var búinn að lesa allar 15 bækurnar af safninu og vantaði nýtt
lesefni. Sumt var reyndar kannski fullþungt eftir á að hyggja fyrir 10-12 ára
dreng.
Uppáhaldsbókin úr barnæskunni var fyrst lesin fyrir mig þegar ég var 6 ára.
Hún er eftir þýska barnabókahöfundinn Michael Ende og mér telst til að ég
hafi lesið hana a.m.k. 50 sinnum sjálfur frá því ég lærði að lesa. Af hverju er
hún í svona miklu uppáhaldi? Líklega er það þessi boðskapur um hvað það er
sem skiptir máli í lífinu og það sem börn geta kennt fullorðnum um hin einu
sönnu gildi þegar vinna, sókn eftir gæðum og viðurkenningu hefur kaffært
margt af þessu. Mómó er einstaklega falleg og minnisstæð; ævintýrin sem eru
eins og sögur inni í sögunni sjálfri. Sögur um vináttu, fyrirgefningu, sorg og
boðskapinn um að það er aldrei of seint að hverfa til baka og byrja upp á nýtt
með hreint blað. Ég hef mikla trú á sögum sem aðferð til að miðla góðum
boðskap, gagnlegum ráðum eins og í viðskiptabókum og ég vel oft slíkar
bækur fram yfir bækur með þurrum framsetningum á kenningum og þá allra
helst bækur sem byggjast á reynslu höfundanna sjálfra og þar sem þeir sjálfir
leggja sig að veði.
Í uppáhaldi þessa dagana, af þeim sem uppfylla þessi skilyrði, er James Al-
tucher sem miðlar öllum mistökunum sínum á hátt sem veitir milljónum les-
enda hans innblástur. Á tímum þar sem miklar breytingar eru að verða á því
hvernig við móttökum og meðtökum upplýsingar, þá er það einlægni og
heiðarleiki sem virðist ná best að grípa, sama í hvaða formi sú miðlun á sér
stað. Bókin upplifir þetta mikla breytingaskeið en er að mínu mati, enn þann
dag í dag, það sem veitt getur einna mestu þekkingu og forskot í lífinu.
BÆKUR Í UPPÁHALDI
NOTAÐI PERSÓNUTÖFRANA Á BÓKASAFNINU
Andrés hefur lesið Mómó fimmtíu
sinnum hið minnsta.