Bókasafnið - 01.05.2012, Side 9

9
bókasafnið 36. árg. 2012
Undanfari Hrappseyjarprentsmiðju
Fróðlegt er að skoða starfsemi Hólaprentsmiðju næstu tvo
áratugina áður en Hrappseyjarprentsmiðja var sett á stofn.
Afrakstur þeirrar prentsmiðju var ekki mikill, að jafnaði frá
tveim og upp í fimm bækur á ári og fæstar stórar. Einna skást
er árið 1753 með átta bækur og kver. Árin 1760-1763 virðist
prentverkið hvílast alveg, og sum önnur ár kemur harla lítið
út, til dæmis 1752 aðeins Lögþingisbókin og eitt smákvæði
eftir Gunnar Pálsson, 1758 Lögþingisbókin ein og 1764 ekkert
annað en ný prentun Lærdómskvers Eriks Pontoppidans
sem hversdags var kallaður Ponti. Það sem út er gefið er að
langmestu leyti gamalt guðsorð, sem náð hafði hylli meðal
fólks og sífellt þurfti að endurnýja; Passíusálmar, Grallari,
Hugvekjusálmar síra Sigurðar í Presthólum, Krossskólasálmar,
Genesissálmar, Gerhardshugvekjur, Vídalínspostilla og annað
í þeim dúr. Nýstárlegasta tiltæki þessa tímabils var það,
að 1756 voru gefin út tvö bindi Íslendingasagna Nokrer
Margfrooder söguþætter og Agiætar Fornmanna Sögur, svo
og þýðing á erlendum róman, Þess svenska Gustav landkrons
og þess engelska Bertholds fábreytilegir Robinsons eður lífs-
og æfisögur.2 Hér var um nýjung að ræða sem rekja mátti til
Þýskalands en þar naut þessi nýja bókmenntagrein mikilla
vinsælda. Á biskupsstólnum lá þá fjöldi andlegra bóka sem
ekki gengu út. Lögþingisbókin er nálega hið eina sem út kom
á Hólum veraldlegs efnis, en ekki var atorkan meiri en það,
að sum árin féll prentun hennar alveg niður. Við og við voru
íslenskar bækur prentaðar í Kaupmannahöfn svo sem fáeinar
æfisögur eða minningar nýlátinna manna, að ótöldu því sem
íslenskir menn gáfu þar út á latínu eða dönsku.
Víða erlendis var átjánda öldin eitt gróskumesta skeiðið
í bókagerð. Einmitt á því tímabili, sem hér hefur verið
getið, fjölgaði bókum stórum í Danmörku, landinu sem öll
samskipti Íslendinga miðust þá við. Æ fleiri menn urðu læsir
og tímarit, blöð og bækur birtust á hverju ári, þar sem ritað
var í léttum, ljósum og „snotrum“ búningi um margvíslegar
fræðigreinar, fornar og nýjar. Farið var að huga að útliti bóka.
Menntaleiðtogar þjóðanna höfðu bjargfasta trú á bókviti og
nytsemi þess fyrir askana. Ef fólki væri kennt meira og því
veittur betri kostur að fræðast, myndi það verða dygðugra,
siðprúðara og atorkusamara. Menn skildu mátt prentverka
og hve auðvelt var til dæmis að fræða eða reka áróður með
prentun rita. Ekki er að efa, að ungum og áhugasömum
Íslendingum, sem ólu aldur sinn í Kaupmannahöfn, hafi
oft orðið þungt í skapi að hugsa heim til landsins, þar sem
Hólaprentsmiðja var ein um hituna, og gegndi skyldum
sínum með þeim hætti að gefa út aftur og aftur Það andlega
bænareykelsi eða svipaðar bækur, en vanrækti allt annað,
meðal annars atvinnuvegina og umbætur þeirra sem voru
knýjandi.
Ný prentsmiðja í burðarliðnum
Eitthvað þessu svipað vakti fyrir Ólafi Ólafssyni, sem kallaði
sig Olavius, þegar honum hugkvæmdist að stofna nýja prent-
smiðju á Íslandi til að bæta úr helstu bókaþörf landsmanna
en hann var hvatamaður að stofnun Hrappseyjarprentsmiðju.
Ólafur hafði útskrifast úr Skálholtsskóla, lesið um hríð
Barn nagar fjaðurstaf sinn djúpt hugsi. Trérista. Annálar Björns á Skarðsá voru með því
fyrsta sem prentað var í Hrappsey, í því nýa
Konúnglega prívilegerada Bókþrykkerie, eins
og sjá má á titilblaði. Trérista.
2. Svanhildur Gunnarsdóttir: Þýddir reyfarar á íslenskum bókamarkaði um miðja 18. öld. Ritmennt: Ársrit Landsbókasafns Íslands –
Háskólabókasafns (8) 2003, bls. 79-92.