Bókasafnið - 01.05.2012, Page 33

33
bókasafnið 36. árg. 2012
starfsvettvangs síns í heimi bókarinnar og kynnast hugmyndum
og verkefnum annarra sem lifa og starfa í þeim heimi. Þarna
gefst tækifæri til að heimsækja fjölda háskólaforlaga öll á einum
stað. Þarna eru Oxford University Press, Cambridge, Sage og
allir hinir. Einnig dreifingaraðilar eins og Elsevier, Ebsco, JSTOR.
Á svipuðum slóðum er miðstöð bókasafna, aðstaða til að setjast
niður, hvíla beinin og hitta kollega alls staðar að. Bæði dagana
fyrir messuna og á messunni sjálfri er þétt dagskrá; ráðstefnur,
fyrirlestrar og pallborðsumræður um mörg þau mál sem heitast
brenna á bókasöfnum í dag. Meðal þess sem fjallað var um var
breytt umhverfi bókaútgáfu, hnattvæðing rafbóka, nýir miðlar
og opinn aðgangur og haldin var alþjóðleg ráðstefna um læsi.
Sumir þessara atburða voru skipulagðir af Frankfurt Academy.
Hún var stofnuð 2010 og líkt og hugmyndin um heiðursgest
er henni ætlað að auka vægi bókamessunnar, höfða til breiðari
hóps. Það ár var einnig stofnað til Frankfurt Sparks, þar sem nýir
miðlar og tækni eru til umfjöllunar og hvaða áhrif þeir hafa á
sagnagerð og bókaútgáfu. Undanfarin ár hefur verið unnið að
því að styrkja tengsl bókasafna við messuna, höfða til þeirra
með skýrari hætti.
Mannfræðingur á vettvangi
Mannfræðingurinn undirbýr sig á annan hátt. Hann er með
rannsóknarspurningar, kenningar og aðferðafræði í farteskinu,
þó ekki í of föstum skorðum. Það verður að vera rúm fyrir rödd
vettvangsins, að leyfa honum að tala. Mannfræðingurinn má
ekki mæta með svo fyrirfram ákveðnar hugmyndir að hann
finni aðeins það sem hann leitar að. Að þessu leyti getur hann
lært ýmislegt af lestri spennusagna;
„Hvað gerum við nú?“
„Við leitum,“ svaraði Harry.
„Að hverju?“
„Við reynum að hugsa sem minnst um það.“
„Hvers vegna?“
„Vegna þess að manni yfirsjást gjarnan mikilvægir hlutir
þegar maður er að leita að einhverju sérstöku. Tæmdu hugann.
Þú skilur hverju þú ert að leita að þegar þú sérð það.“ 4
Heimur bóka hefur lítið verið rannsakaður í félagsvísindum.
Breskur félagsfræðingur, John B. Thompson, veltir því fyrir sér
í inngangi að bók sinni, „The merchants of culture“, sem er
tímamótaverk á þessu sviði:
„Það er ráðgáta að það svið skapandi iðnaðar sem við vitum
mjög lítið um er það svið sem hefur fylgt okkur lengst – bóka-
útgáfuiðnaðurinn. [Hann] varð til á fimmtándu öld, þökk sé
uppfinningu gullsmiðs í Mainz og prentun og útgáfa bóka
hefur fylgt okkur í meira en hálft árþúsund, en samt vitum
við svo lítið um hvernig þessi iðnaður er skipulagður í dag
og hvernig hann er að breytast ... í þau fáu skipti sem sjálfur
iðnaðurinn kemst í kastljós fjölmiðla, er það oftar en ekki
vegna þess að enn einn blaðamaðurinn lýsir því yfir, ákafur, að
á stafrænum tímum er útgáfuiðnaðurinn eins og við þekkjum
hann dauðadæmdur. Fáum greinum hefur jafn oft verið spáð
dauða og bókaiðnaðinum, en samt sem áður hefur hann, líkt
og fyrir kraftaverk, lifað af allar slíkar hrakspár – að minnsta
kosti þar til nú.“ 5
Þetta hefur verið að breytast og það virðist sem hugmynd
mín hafi kviknað á sama tíma og félagsvísindamenn víða um
heim voru að vakna til vitundar um þennan óplægða akur.
Í nánum tengslum við rótgrónar greinar hugvísinda eins og
bóksögu og þýðingarfræði er víða unnið að rannsóknum á
ólíkum sviðum bóka og útgáfu. Á bókamessunni í Frankfurt
vann ég náið með argentískum mannfræðingum sem höfðu
unnið að mannfræðirannsóknum þar árið áður, þegar Argentína
var heiðursgestur messunnar, og franskir félagsfræðingar voru
líka á staðnum.
Hugmynd mín er að skoða ferðalag íslenskra bóka um heim-
inn og með þá spurningu í höfðinu hitti ég á bókamessunni
höfunda, þýðendur, umboðsmenn og útgefendur. En ég mætti
líka á staðinn til að hlusta og horfa, leyfa vettvangnum að tala
við mig og fann að heimur bóka og bókaútgáfu er óþrjótandi
uppspretta verkefna fyrir áhugasama félagsvísindamenn.
Mikil vægt er að mannfræðin taki þátt í því ferðalagi, láti rödd
sína heyrast.
Að lokum
Hvort sem ég horfi með augum bókavarðarins eða augum
mannfræðingsins var ferðalagið til Frankfurt árangursríkt.
Bókavörðurinn kom til baka með betri yfirsýn yfir þann heim
sem hann starfar í og mannfræðingurinn með fangið fullt af
gögnum, samböndum og frekari hugmyndum að vinna úr.
Það hefði líka verið spennandi að vera í hlutverki hins almenna
gests, ráfa um messuna, láta tilviljanir ráða för og augnablikið
fanga sig.
Þessir fimm dagar í Frankfurt sýndu vel að heimur bókarinnar
er ekki í andarslitrunum og þó að miklar breytingar séu að
ganga yfir og ákveðnir þættir meira í sviðsljósinu en aðrir þá
er pláss fyrir margt. Það er hátt til lofts og vítt til veggja í heimi
bókarinnar.
Heimildir
Moeran, Brian. 2011. The book fair as a tournament of values.
Í Negotiating values in the creative industries: fairs, festivals and
competitive events, ritstj. Brian Moeran og Jesper Strandgaard
Pedersen. Cambridge: Cambridge University Press.
Kolbrún Bergþórsdóttir. 2011. Ferðir sagnalistarinnar, [viðtal við
Halldór Guðmundsson]. Morgunblaðið, 7. ágúst.
Nesbö, Jo. 2012. Snjókarlinn. Reykjavík: Uppheimar.
Thompson, John B. 2010. Merchants of culture. The publishing
business in the twenty-first century. Cambridge: Polity Press.
Weidhaas, Peter. 2007. A history of the Frankfurt book fair. Toronto:
Dundurn Press.
Weidhaas, Peter. 2009. The Frankfurt book fair: 60 years and still a
shining example. Publishing research quarterly, 25:30-35.
4. Nesbö, 2012.
5. Thompson, 2010 (lauslega þýtt af greinarhöfundi).