Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2009, Page 7

6 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
kemur þetta fram. Í seinni hluta kvæðisins segir að bautasteinn verði
sjaldan reistur nema sonur reisi föður og haldi þannig nafni hans á lofti;
að niðjar minnist genginna áa.
Á Íslandi víkur því samt svo við að hér er ekki að finna neina bauta-
steina, hvorki frá heiðinni tíð, landnáms- né þjóðveldisöld. Á því gætu
helst verið tvær skýringar. Sú fyrri er að sá siður hafi ein fald lega aldrei
borist út hingað með landnámsmönnum sem verður þó að teljast ólík-
legt eða að sá siður hafi að minnsta kosti f ljótt verið lagður af.
Hin skýringin gæti falist í íslenska grjótinu sjálfu. Í Skandi navíu
munu margir rúnasteinar hafa verið meitlaðir í granít sem er ákaf-
lega hart og endingargott efni. Hafi bautasteinar með rúna letri verið
reistir hér á landi, hefur þurft að grípa til grágrýtis eða blágrýtis sem
er miklum mun endingarverra efni eða til steintegunda af enn minni
hörku. Litlar líkur væru því á að þeir hefðu staðið það lengi með læsi-
legu letri að ratað hafi í skrifaðar heimildir og víst er að enginn svo
gamall bautasteinn hefur fundist hér á landi fram á þennan dag. Það
er með öðrum orðum mögulegt að landnámsmenn hafi reist vanda-
mönnum bautasteina sem hafi veðrast f ljótt og orðið eins og hverjir
aðrir steinar í landslaginu. Við orðaleit í rafrænni útgáfu Íslendinga -
sagna sést ekki getið bautasteina og ekki að sjá að nokkrir steinar hafi
verið reistir látnum mönnum.
Steinþró Páls biskups og Maríumyndir
Þegar rætt er um forna legsteina og minningarmörk hljótum við að
staldra við steinkistu (sarkofag) Páls biskups Jónssonar (d. 1211). Í Páls
sögu biskups segir: „Hann lét ok steinþró hǫggva ágæta hagliga þá er
hann var í lagðr eptir andlát sitt, ...“1 Þessi orð Páls sögu voru mönnum
löngum hugleikin og þótti mörgum þetta ólíklegt. Þegar forn leifa upp-
gröftur hófst í Skálholti árið 1954 voru orð þessi eins og gefur að skilja
rík í huga þeirra sem að uppgreftrinum komu. Kristján Eldjárn stjórnaði
uppgreftrinum þann 14. ágúst í fjarveru Håkon Christie. Meðal þess
sem gert var þennan dag var að gröfturinn var víkkaður út í austurenda
kirkjugrunnsins. Var meðal annars grafinn reynsluskurður suður eftir
suðurstúkunni og þar varð Jökull Jakobsson rithöfundur fyrstur manna
var við annað vesturhornið á steinkistunni. Mánudaginn 30. ágúst
var stein kistan opnuð að viðstöddum fjölda presta sem verið höfðu
á presta stefnu þar á staðnum auk annarra gesta. Í kistunni var beina-
grind biskups ásamt bagli hans auk brenndra beinaleifa. Steinkista Páls
er höggvin út í heilu lagi; hún er úr einum steini. Lokið er einnig úr