Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2009, Side 37

36 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Vélvæðing hélt innreið sína í steinsmíðaiðnina árið 1932 þegar Ársæll
Magnússon kynntist véltækninni í námi sínu í Þýskalandi. Það ár kom
steinsmiðja Magnúsar G. Guðnasonar sér upp vél til að gljáfægja steina
og árið eftir kom í smiðjuna steinsög. Þessi tæki voru einnig nýtt til
legsteinaskurðar. Rétt upp úr heimsstyrjöldinni seinni f luttu Sigurður
J. Helgason og Sigurður Svanbergsson inn sandblásturstæki frá Svíþjóð.
Ársæll Magnússon kom sér upp slíkum búnaði nokkru síðar.65 Var þá
hægt að sandblása allt letur og urðu þá hamarinn og meitillinn, helstu
verkfæri gömlu steinsmiðanna, nánast óþarfir.
Hér, við upphaf vélvæðingar steinsmíðaiðnarinnar, lýkur einnig því
efni og tímabili sem grein þessi nær til.
Niðurlag
Ljóst er að ekki hafa varðveist bautasteinar eða legsteinar hér á landi
frá fyrstu öldum Íslandsbyggðar hafi einhverjir verið. Þó hefur stein-
smíði alltaf verið stunduð hérlendis og auk legsteina helst verið meitl aðir
kvarnar steinar. Með merkari íslenskum forngripum er þó steinkista Páls
biskups frá byrjun 13. aldar. Elsti legsteinninn hér á landi er talinn frá
14. öld og íslenskir legsteinar finnast frá öllum öldum upp frá því. Frá 14.
öld og fram til 19. aldar voru legsteinar f latir hvort sem það voru f latar
grafar hellur eða liggjandi blágrýtisstuðlar. Hæst rís íslensk steinsmíði með
legsteinum Guðmundar Guðmundssonar smiðs í Bjarnastaðahlíð og frá
sama tíma eru Garðasteinarnir sem allir hafa innbyrðis svipuð einkenni
en munu hafa verið meitlaðir af f leiri en einum steinsmið. Á 16. öld fer að
bera á innf luttum grafarhellum en algengastar voru þær á 17. og 18. öld.
Barokkstíllinn er ríkjandi í skrautverki þessara leg steina. Á 19. öld varð
til stétt lærðra íslenskra steinsmiða. Á sama tíma breyttist lag íslenskra
legsteina vegna áhrifa nýklassíska stílsins. Steinarnir, sem áður voru f latir
og lágu á leiðunum, urðu nú uppréttir. Á fjórða og fimmta áratug 20.
aldar hélt vélvæðingin innreið sína í íslenska stein smíði. Með henni var
erfiðinu létt af steinsmiðunum en um leið hvarf óhjákvæmilega að mestu
leyti persónulegt handbragð og meitlað skreyti af íslenskum legsteinum.