Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2009, Page 52

„ALLTAF VAR ÞAR EITTHVAÐ SEM HÖFÐAÐI TIL FÓLKSINS“ 51
vaxandi áherslu á veraldleg gildi og einstaklingshyggju samfara auknu
framboði á dagskrárefni og annarri afþreyingu. Í könnun um trúarlíf
Íslendinga veturinn 1986-1987 kemur fram að messur höfðuðu lítið til
fólks og að þær þyrftu að vera bæði líf legri og léttari. Þá hafði hlutfallslega
mjög mikið dregið úr helgihaldi í ljósvakamiðlum. Rúmlega helmingur
svarenda vildi hafa sama hlutfall og áður, en þó var um nokkuð stóran
hóp að ræða sem óskaði eftir meira kristilegu efni, sérstaklega fyrir börn
og unglinga ásamt frekari trúarlegri fræðslu.57 Draga tók úr kirkjusókn
þegar síðla á 19. öld og er það talið vera hluti af vest rænu breytingaferli.58
Framangreind könnun leiðir hins vegar í ljós að Íslendingar eru mjög
trúuð þjóð þrátt fyrir litla kirkjusókn miðað við önnur lönd. Kirkjusókn
ein og sér er þannig ekki einhlítur mælikvarði á trú.
Hjá mörgum heimildarmönnum kemur fram að það hafi einkum verið
eldra fólk sem lét enga messu fram hjá sér fara. Mikill var máttur útvarpsins
eins og fram kemur í eftirfarandi frásögn sem á að hafa gerst milli 1940
og 1950: „Gamall maður á Elliheimilinu … var með kreppta fingur.
Hann sofnaði undir útvarpsmessu, en er hann vaknaði voru hendur hans
alheilar að því er fréttir sögðu. Þetta var kallað kraftverk.“59
Árið 1950 tók Ríkisútvarpið segulbandið í notkun og var það mesta
bylting í útvarpstækni frá upphafi. Gunnar Stefánsson segir í bók sinni
Útvarp Reykjavík að í tæknilegum skilningi megi „skipta dagskrár-
sögu Ríkisútvarpsins í tvö skeið – fyrir og eftir segulbandið“.60 Með
tilkomu segulbandsins var hægt að taka upp efni hvar sem var og
átti það m.a. við um messur. Guðsþjónustur hafa verið hljóðritaðar
í mörgum landsbyggðarkirkjum og sendar út eftir á. Teknar eru upp
þrjár til fimm messur á hverju vori og útvarpað á sumrin, en fjár-
heimildir Ríkisútvarpsins hafa ráðið mestu um að þær eru ekki f leiri.
Reynt er að gæta jafnræðis á milli kirkna og presta. Áður var slíkt
efni eingöngu sent beint frá höfuðborgarsvæðinu, í fyrstu aðallega
Dómkirkjunni og Fríkirkjunni í Reykjavík. Messum er nú útvarpað
frá langf lestum kirkjum á þessu svæði. Ennfremur hefur verið
útvarpað beint frá Akureyri, Grindavík, Kef lavík, Selfossi og nú síðast
Ísafirði. Biskupsstofa skipar prófastsdæmunum daga og jafnar á milli
Reykjavíkurprófastsdæmis eystra og vestra og Kjalarnessprófastsdæmis.
Hins vegar sjá prófastsdæmin sjálf um að raða niður guðsþjónustum
hvert í sínu umdæmi. Á sumrin hafa verið hljóðritaðar hátíðarmessur
á Hólahátíð (um 15. ágúst) og á Skálholtshátíð (um 20. júlí) og sendar
út síðar.61 Þess má og geta að upptökur af f leiri tugum messna eru
varðveittar í segulbandasafni Ríkisútvarpsins.